Τρένα από σελιλόιντ: μέρος πρώτο

Με αφορμή την ταινία Snowpiercer σκεφτήκαμε να σας παρουσιάσουμε ένα αφιέρωμα στην παρουσία των τρένων στο κινηματογράφο. Μια σχέση που ξεκίνησε από γενέσεως της έβδομης τέχνης καθώς η πρώτη ταινία που προβλήθηκε σε αίθουσα ήταν Η άφιξη του τρένου στο σταθμό της Σιοτά των αδερφών Λυμιέρ η οποία μάλιστα προκάλεσε πανικό στους θεατές που εγκατέλειψαν έντρομοι την αίθουσα φοβούμενοι ότι το τρένο θα τους πατήσει. Έκτοτε η σχέση τρένων και θεατών αποκαταστάθηκε και πολλοί σημαντικοί σκηνοθέτες γύρισαν ταινίες όπου το τρένο είτε πρωταγωνιστεί είτε παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην πλοκή της ταινίας. Πάνω και γύρω από τα τρένα υπήρξαν ιστορίες έρωτα, πολέμου, αγωνίας, φιλίας και τρόμου. Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος θα σας παρουσιάσουμε τα τρένα που πρωταγωνιστούν σε ταινίες γουέστερν και σε ταινίες αγωνίας . Καλό μας ταξίδι.

Τα τρένα της άγριας Δύσης 

Στα γουέστερν, το τρένο μπορεί να είναι η μεγάλη απόδειξη της προόδου και του πολιτισμού, αλλά είναι και το μέσο που μεταφέρει ένα ετερόκλητο κοινό είτε ανώνυμων ένοπλων έτοιμων για δολοφονικές βεντέτες είτε θεοφοβούμενων εποίκων που αναζητούν την τύχη τους στις καινούργιες περιοχές. Με την πρόοδο έρχεται ο κίνδυνος και η περιπέτεια καθώς το καινούργιο αυτό μέσο μεταφέρει και πολύτιμα αγαθά που το κάνουν στόχο για τους απανταχού συμμορίτες που θέλουν να κάνουν το μεγάλο κόλπο. Στις αποβάθρες και στα βαγόνια η ένταση μεγαλώνει και δίνει τροφή στους σεναριογράφους και τους σκηνοθέτες για να δημιουργήσουν μερικές από τις κλασσικότερες σκηνές στην ιστορία του κινηματογράφου. Η πρώτη ταινία δράσης μας παραδίδεται από την αρχέτυπη ταινία του Έντουιν Πόρτερ Η μεγάλη ληστεία του τρένου που είναι η πρώτη ταινία μυθοπλασίας που γυρίζεται σε πραγματικά σκηνικά και χρησιμοποιεί την τεχνική του παράλληλου μοντάζ, δηλαδή την παρουσίαση παράλληλων δράσεων με πέρασμα από μια σκηνή στην άλλη ενώ διαδραματίζονται σε διαφορετικά μέρη. Σας αφήνουμε να την απολαύσετε.

Κάποιες ταινίες αφηγούνται την κατασκευή των σιδηροδρόμων όπως το The iron horse του κορυφαίου Τζόν Φόρντ που μας δείχνει την τιτάνια προσπάθεια που καταβάλλει ο άνθρωπος ενάντια στην φύση και τους αντίζηλους του. Στην ίδια θεματική βρίσκουμε το  Union Pacific του Σεσίλ Ντε Μιλ και το Denver and Rio Grande του Μπάιρον Χάσκιν που διηγούνται, με δραματικό τρόπο την διάνοιξη των γραμμών προς την Καλιφόρνια και το Κολοράντο αντίστοιχα. Η ταινία Canadian Pacific του Έντουιν Μάριν διηγείται την γέννηση του Καναδικού σιδηροδρόμου σε φόντο αντιπαράθεσης με τους κυνηγούς άγριων ζώων, την εξέγερση των Ινδιάνων και μια ερωτική ιστορία.

Στις περισσότερες ταινίες όμως το τρένο είτε είναι στόχος κακοποιών ή το μέσο που μεταφέρει και τους καλούς και τους κακούς ήρωες στον τελικό προορισμό του. Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει στην αριστουργηματική ταινία του Σέρτζιο Λεόνε Κάποτε στην Δύση που συνδυάζει την μάχη για ένα κομμάτι γης για τον σιδηρόδρομο και την ιστορία εκδίκησης ενός καουμπόι που ψάχνει να εκδικηθεί τον φονιά του αδερφού του που δουλεύει τώρα για την σιδηροδρομική εταιρεία. Η εναρκτήρια σκηνή ανθολογίας, όπου τρεις δολοφόνοι περιμένουν την άφιξη του ήρωα στο σταθμό, είναι αδιάσειστη απόδειξη της σχέσης κινηματογράφου και τρένου.

Σε άλλες ταινίες γουέστερν το τρένο παίζει σημαντικό ρόλο στην υπόθεση. Γίνεται στόχος επίθεσης των ληστών της περίφημης συμμορίας των αδερφών Τζέιμς στην ταινία του 1939 Jessy James αλλά και επίδειξη αντρείας στην καταπληκτική ταινία του 2007 Η δολοφονία του Τζέσι Τζέιμς από τον δειλό Ρόμπερτ Φόρντ. Στην αριστουργηματική ταινία του Σαμ Πέκινπα Άγρια Συμμορία  τα μέλη της συμμορίας πρέπει να ληστέψουν ένα τρένο που μεταφέρει όπλα και πυρομαχικά για να κερδίσουν την αμοιβή που τους έχει τάξει ο Μεξικανός στρατηγός και στους Δύο ληστές  με τους Ρόμπερτ Ρέντφορντ και Πόλ Νιούμαν στο ρόλο δύο παράτολμων ληστών που επιτίθενται σε τραίνα και χρησιμοποιούν ένα από αυτά για να διαφύγουν στην Βολιβία. Στην ταινία Το τελευταίο τρένο για την Γιούμα,και στις δύο βέρσιον του 1957 και του 2007 ο ήρωας είναι ένας απελπισμένος αγρότης που θα δεχτεί να συμμετάσχει στο απόσπασμα που θα μεταφέρει ένα επικίνδυνο κακοποιό στον σιδηροδρομικό σταθμό. Στον  Μοναχικό καβαλάρη  με τον Τζόνι Ντεπ υπάρχει μια σκηνή συμπλοκής στο τρένο που καταλήγει σε ένα εντυπωσιακό εκτροχιασμό.  Στην θρυλική ταινία Το τρένο θα σφυρίξει τρεις φόρες  η άφιξη του τρένου είναι το σημείο αναφοράς για την πλοκή του έργου καθώς θα φέρει στην πόλη την συμμορία που θέλει να εκδικηθεί τον σερίφη την μέρα του γάμου του.Στο Τελευταίο τρένο από το Γκαν Χιλ ο Κέρκ Ντάγκλας είναι ο σερίφης που προσπαθεί να φτάσει στο σταθμό κρατώντας όμηρο τον δολοφόνο της γυναίκας του που είναι ο γιος ενός παλιού του φίλου. Στην ταινία Μονομαχία στον ήλιο ο Γκρέγκορι Πέκ και η οικογένεια του εναντιώνονται στην ιδέα ότι ο σιδηρόδρομος θα περάσει από τον ράντσο τους και στην Μονομαχία στον Κόκκινο ήλιο όλα αρχίζουν μέσα στο τρένο που μεταφέρει τον Ιάπωνα πρέσβη στην Ουάσιγκτον καθώς ο Αλέν Ντελόν και ο Τσάρλς Μπρόνσον κλέβουν το ξίφος που πηγαίνει ως δώρο στον πρόεδρο και σκοτώνουν ένα από τους δύο σαμουράι που τον συνοδεύουν.

O θρυλικός καουμπόι Τζόν Γουέιν είναι ένας αρχηγός συμμορίας που προσλαμβάνει μια χήρα για να την βοηθήσει να ανακτήσει ένα κιβώτιο με χρυσό που βρίσκεται σε μια αμαξοστοιχία. Η ταινία Ρίο Λόμπο ξεκινέι με μια εντυπωσιακή σκηνή ληστείας ενός τρένου που μεταφέρει την μισθοδοσία των στρατιωτών των βορείων και δίνει στο χαρακτήρα που ερμηνεύει ο Τζόν Γουέιν το κίνητρο για να βρει τους προδότες. Τέλος σε σημαντικές ταινίες που αφηγούνται την ιστορία της Άγριας Δύσης τα τρένα ρυθμίζουν την ζωή της περιοχής όπως στην Κατάκτηση της Δύσης  και στην Πύλη της Δύσης. Το τρένο παίζει καθοριστικό ρόλο σε δύο ταινίες για τον εμφύλιο: στο The Great Locomotive chase όπου πράκτορες των βορείων κλέβουν ένα τρένο και προσπαθούν να καταστρέψουν τις γέφυρες και το σιδηροδρομικό δίκτυο των Νοτίων και στο Σάντα Φέ οπού μετά το τέλος του εμφυλίου τέσσερα αδέρφια βρίσκονται αντιμέτωπα καθώς ο ένας δουλεύει για σιδηροδρομική εταιρεία και οι άλλοι τρεις γίνονται παράνομοι που επιτίθενται σε τρένα. Εδώ σταματάμε την λίστα με τα τρένα της Άγριας Δύσης για να μην σας κουράσουμε άλλο και θα συνεχίσουμε με τα

Τρένα της αγωνίας 

Δεν θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε την αναφορά στα τρένα της αγωνίας χωρίς να αναφερθούμε στον άρχοντα του σασπένς σερ Άλφρεντ Χίτσκοκ που χρησιμοποίησε τα τρένα σε πολλές ταινίες του. Σχεδόν τόσο διαδεδομένα, όπως τα τρόφιμα και οι εικόνες της μητέρας στο έργο του, τα τρένα αποδεικνύονται  χρήσιμα τόσο για την ατμόσφαιρα όσο και για την πλοκή και γίνονται το ιδανικό σκηνικό έκφρασης της κλειστοφοβίας, του επείγοντος, του κίνδυνου, της ερωτικής φαντασίας, και στην περίπτωση πολλών, η ρύθμιση του MacGuffin, δηλαδή την λεπτομέρεια η οποία υποκινεί την περιέργεια και την επιθυμία και οδηγεί την πλοκή και τις ενέργειες των χαρακτήρων μέσα στην ιστορία. Στο Η κυρία εξαφανίζεται οι δύο κεντρικοί χαρακτήρες, λόγω του ότι δεν μπορούν να βγουν από το τρένο παρά μόνο σε σταθμούς, συνειδητοποιούν ότι η εξαφανισμένη γηραιά κυρία βρίσκεται ακόμα πάνω στο τρένο. Στο Νούμερο δεκαεπτά το δεύτερο μέρος της ταινίας εξελίσσεται εξολοκλήρου πάνω σε ένα τρένο όπου κλέφτες και αστυνόμοι κυνηγιούνται και προσπαθούν να ανακτήσουν τον έλεγχο της αμαξοστοιχίας πριν το τρένο καταλήξει στα νερά του ωκεανού. Στις ταινίες  Τα 39 σκαλοπάτια και Στην σκιά των τεσσάρων γιγάντων το τρένο, με τον περιορισμό των κινήσεων που επιβάλλει στους χαρακτήρες, εντείνει το σασπένς  και κυρίως στην δεύτερη ταινία υπάρχει έντονο το ερωτικό υπονοούμενο καθώς το τρένο(φαλλικό σύμβολο) εισέρχεται στην σήραγγα την ώρα που το ζευγάρι ξαπλώνει στην κουκέτα. Στην ταινία Το χέρι που σκοτώνει η νεαρή ηρωίδα παγιδεύεται στο τρένο και παλεύει με τον σατανικό θείο της και κατορθώνει να τον πετάξει έξω από το τρένο προκαλώντας τον θάνατο του. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με τρένο οι παράλληλες σιδηροδρομικές γραμμές και τα δόντια ενός πιρουνιού συνδυάζονται για να προκαλέσουν την ανάκληση των αναμνήσεων του κεντρικού χαρακτήρα που πάσχει  από αμνησία στην Νύχτα αγωνίας. Τέλος στην ταινία Ο άγνωστος του εξπρές ο κεντρικός χαρακτήρας γνωρίζει κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού έναν παράξενο συνταξιδιώτη που του προτείνει να ανταλλάξουν φόνους.

Ο μεγάλος σκηνοθέτης Γιόζεφ Φον Στέρνμπεργκ σκηνοθετεί επίσης μια πολύ ωραία ταινία αγωνίας το Σαγκάη εξπρές όπου η Μάρλεν Ντίτριχ ερμηνεύει μια διάσημη πόρνη που συναντά μέσα στην αμαξοστοιχία τον παλιό της εραστή αλλά παράλληλα Κινέζοι αντάρτες καταλαμβάνουν το τρένο και κρατάν τον παλιό εραστή ως όμηρο. Στο θρίλερ του 1953 Time Bomb ο Γκλέν Φόρντ προσπαθεί να εξουδετερώσει μια βόμβα που απειλεί να τινάξει στον αέρα μια μεγάλη αμαξοστοιχία. Στα βαγόνια ενός τρένου πείθει η μοιραία γυναίκα τον εραστή της να δολοφονήσουν τον άντρα της στο αριστούργημα του Μπίλι Γουάιλντερ Double idemnity που προβλήθηκε στην Ελλάδα με τον γελοίο τίτλο Κολασμένη Αγάπη. Στη Νύχτα του κυνηγού οι συχνές εμφανίσεις της ατμομηχανής συμβολίζουν την άφιξη του κακού  ενώ στην Ιστορία ενός εγκλήματος ο μαύρος αστυνομικός συλλαμβάνεται ως ύποπτος από τους συναδέρφους του, που δεν γνωρίζουν την ταυτότητα του, πριν πάρει το τρένο για να γυρίσει σπίτι του. Στο Εξπρές του Βερολίνου βρισκόμαστε σε ένα τρένο που κατευθύνεται στην διαιρεμένη Γερμανία μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο όπου η εξαφάνιση ενός Γερμανού που δουλεύει για την ειρήνη ωθεί πολίτες από διαφορετικές χώρες να προσπαθήσουν να τον βρουν. Στο Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές του Σίντνει Λιούμετ, ο γνωστός ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρό προσπαθεί να βρει τον ένοχο ενός εγκλήματος στο διάσημο τρένο που έχει εγκλωβιστεί μέσα στα χιόνια. Αλλά και ο διάσημος 007 έχει καλές και κακές σχέσεις με τα τρένα. Στο Από την Ρωσία με αγάπη  ο διάσημος πράκτορας βρίσκεται στο ίδιο τρένο με ένα πράκτορα του Φάσματος και τον εξοντώνει μετά από μια επική μάχη και στο Ζήσε και άσε τους άλλους να πεθάνουν ο κακός έχει την ίδια τύχη στο τέλος της ταινίας. Επικές σκηνές κυνηγητού σε τρένο έχουμε και στο Όκτοπουσσι και την Επιχέιρηση Χρυσά Μάτια (Goldeneye) με τον πράκτορα να αντιμετωπίζει τους Σοβιετικούς πράκτορες με μεγάλη επιτυχία. Εξαιρετική και η σκηνή στην οροφή του τρένου στο Skyfall με τον πράκτορα να μάχεται με τον μισθοφόρο πριν δεχτεί φιλικά πυρά και πέσει μέσα στα νερά του ποταμού.

Το Χόλιγουντ σε κάθε περίπτωση εκμεταλλεύεται το τρένο σε κάθε του μορφή, παραδείγματος χάρη στην Υπόθεση Πάραλαξ ο χαρακτήρας του Γουόρεν Μπίτι μαθαίνει για την πολιτική συνωμοσία στην διάρκεια της βόλτας του με ένα τραινάκι σε ένα πάρκο. Στο Πέρασμα της Κασσάνδρας ένας γιατρός και ένας απόμαχος στρατιωτικός προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τρομοκράτες, μολυσμένους με ένα επικίνδυνο ιό, με φόντο ένα υπερπολυτελές τρένο που ταξιδεύει από την Γενεύη στην Στοκχόλμη. Ο Τζίν Χάκμαν στον Άνθρωπο από τη Γαλλία  κυνηγά με το αυτοκίνητο του τον δολοφόνο που έχει καταλάβει ένα συρμό του μετρό και κινείται με υπερβολική ταχύτητα στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Το μετρό πρωταγωνιστεί και στην ταινία  Η χρηματαποστολή με τους  Γούντι Χάρελσον και Γουέσλει Σνάιπς να υποδύονται δύο θετά αδέρφια που δουλεύουν ως αστυνομικοί στο μετρό. Όταν απολύονται αποφασίζουν να επιτεθούν σε ένα συρμό του μετρό που μεταφέρει τα χρήματα της μισθοδοσίας. Στις δύο ταινίες με το ίδιο θέμα,η μια του 1979 και η άλλη του 2009, και με τίτλο  Επίθεση στον συρμό  κακοποιοί καταλαμβάνουν ένα συρμό του μετρό και ζητούν λύτρα για να ελευθερώσουν τους επιβάτες. Ο Ρόμπερτ Σό, στην πρώτη ταινια, και ο Τζόν Τραβόλτα στην δεύτερη υποδύονται τους κακούς και αντιμετωπίζουν τους Γουόλτερ Ματάου και Ντένζελ Ουάσινγκτον αντίστοιχα.  Στον Μάρτυρα του Πίτερ Γουέιρ ο νεαρός Άμις γίνεται μάρτυρας δολοφονίας στο σταθμό του τρένου της Φιλαδέλφια δίνοντας την αφορμή για να εξελιχτεί η πλοκή. Ανάλογο ρόλο παίζουν τα ατυχήματα των τρένων στις ταινίες Super 8 του Τζέι Τζέι Αμπράαμς και Άφθαρτος του Σάιμαλαν. Στην πρώτη ταινία ο εκτροχιασμός του τρένου γίνεται η αφορμή για να συμβούν παράξενα γεγονότα σε μια επαρχιακή κωμόπολη της Αμερικής ενώ στην δεύτερη ο κακός της υπόθεσης προκαλεί το ατύχημα του τρένου για να αναδείξει την δύναμη του ήρωα.

Ο πολύ καλός, αλλά και αμφιλεγόμενος σκηνοθέτης, Μπράιαν Ντε Πάλμα σε δύο ταινίες του χρησιμοποιεί την διαδρομή προς το τρένο για να κινηματογραφήσει υπέροχες σκηνές καταδίωξης και αγωνίας. Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Νέας Υόρκης γίνεται το σκηνικό μιας αγωνιώδης προσπάθειας του γκάγκστερ, που υποδύεται ο Αλ Πατσίνο, να ξεφύγει από τους διώκτες του και να συναντήσει την αγαπημένη του στην αποβάθρα στην ταινία Υπόθεση Καρλίτο. Στο Οι αδιάφθοροι η καταπληκτική σκηνή μονομαχίας στις σκάλες του Chicago Union Station λαμβάνει χώρα προκειμένου να συλλάβουν τον λογιστή του Καπόνε που είναι έτοιμος να διαφύγει με το πρώτο τρένο. Η δραματική δομή της σκηνής δανείζεται πολλά στοιχεία από την περίφημη σκηνή του Θωρηκτού Ποτέμκιν στα σκαλιά του λιμανιού της Οδησσού. O Αντρέι Κοντσαλόφσκι, με σενάριο του Ακίρα Κουροσάβα, σκηνοθετεί τους Γιόν Βόιτ και Έρικ Ρόμπερτς στους ρόλους δύο κακοποιών που δραπετεύουν από μια φυλακή της Αλάσκας και επιβιβάζονται σε ένα φορτηγό τρένο. Ο οδηγος του τρένου παθαίνει συγκοπή και στην προσπάθεια τους να οδηγήσουν το τρένο σπάνε τα φρένα και μια ξέφρενη κούρσα προς τον θάνατο ξεκινά με Το τρένο της μεγάλης φυγής. Ίδιο θέμα σχεδόν έχει και το Unstoppable του Τόνι Σκότ με τους Ντένζελ Ουάσιγκτον και Κρίς Πάιν στους ρόλους δύο οδηγών που προσπαθούν να αποτρέψουν την καταστροφή της αμαξοστοιχίας τους που μεταφέρει ένα επικίνδυνο αέριο.

Εδώ τελειώνει το πρώτο μέρος του αφιερώματος και θα συνεχίσουμε σύντομα. Περιμένουμε και τις δικές σας προτάσεις για να συμπληρώσουμε την λίστα.