Τα ανολοκλήρωτα πρότζεκτ του Όρσον Γουέλς

Ένας αιώνας συμπληρώνεται σήμερα από τη γέννηση του σπουδαίου Όρσον Γουέλς. Ο άνδρας και ο καλλιτέχνης είναι, βέβαια, τόσο οι ταινίες που γύρισε, όσο και εκείνες που δεν γύρισε. Και ο Όρσον Γουέλς δεν γύρισε πολλές ταινίες, αν και οι ιδέες πετούσαν γύρω του σαν πεταλούδες της νύχτας γύρω από το φως.

Τα ανολοκλήρωτα αυτά έργα καταλήγουν να τον χαρακτηρίζουν καλύτερα από αυτά που τελικά γύρισε, αποτελώντας τα κομμάτια ενός παζλ απαραίτητου για τη δημιουργία της εικόνας που ακούει στο όνομα Όρσον Γουέλς.

Ας δούμε μερικά από αυτά τα κομμάτια.

Δον Κιχώτης

Σε 50 χρόνια καριέρας, ο Γουέλς είχε πάρα πολλές ανολοκλήρωτες ταινίες. Ο Δον Κιχώτης ήταν μία από τις πιο ισχυρές εμμονές του. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ο Γουέλς ξεκίνησε γυρίσματα πάνω σε μία διασκευή του μυθιστορήματος του Θερβάντες και μέσα στις επόμενες δεκαετίες συνέχιζε να γυρίζει σε Μεξικό, Ισπανία και Ιταλία, καλώντας τους ηθοποιούς κάθε φορά που μπορούσε να βρει τα χρήματα. Μάλιστα, ο Γουέλς μέχρι και λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του το 1985, μιλούσε ακόμα για την ολοκλήρωση της ταινίας. «Αυτό που με ενδιαφέρει» είχε δηλώσει κάποτε «είναι η ιδέα αυτών των αναχρονιστικών αρχών (όπως η ιπποσύνη) και γιατί αυτές μοιάζουν να μιλούν σε εμάς, όταν η λογική λέει ότι είναι τόσο απελπιστικά άνευ σημασίας». Στην εκδοχή του Γουέλς ο Δον Κιχώτης είναι μία φιγούρα άχρονη που φεύγει από την Ανδαλουσία του 16ου αιώνα για να αντιμετωπίσει τη σύγχρονη Ισπανία και τον σύγχρονο κόσμο. Τα γυρίσματα σταμάτησαν μετά τον θάνατο του Φρανσίσκο Ρεϊγκέρα ως Δον Κιχώτη. Το 1992 οι Όζα Κοντάρ και Τζες Φράνκο προσπάθησαν να ανασυνθέσουν την ταινία, με τραγικά αποτελέσματα.

Ο Έμπορος της Βενετίας

Ο Γουέλς ξεκίνησε να εργάζεται σε μία κινηματογραφική μεταφορά του έργου του Σαίξπηρ το 1969. Αρχικά επρόκειτο να προβληθεί στην τηλεόραση, ωστόσο αυτό δεν έγινε ποτέ, καθώς το CBS αποφάσισε να αποσύρει τη χρηματοδότηση. Ο Γουέλς κράτησε για τον εαυτό του τον ρόλο του Σάιλοκ, ο Τσαρλς Γκρέι ήταν ο Αντόνιος, ενώ στην ταινία έπαιζε και η Ιρίνα Μαλέεβα. Τα γυρίσματα ξεκίνησαν στη Ρώμη και συνεχίστηκαν στις Δαλματικές Αρχές. Εκτιμάται ότι ο σκηνοθέτης ολοκλήρωσε την ταινία, ωστόσο πληροφορίες ανέφεραν ότι κάποιες από τις μπομπίνες εκλάπησαν στη Ρώμη, ενώ η ταινία βρισκόταν στη διαδικασία του μοντάζ.

The Other Side of the Wind

Πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι το The Other Side of the Wind θα ήταν το απόλυτο αριστούργημα του Όρσον Γουέλς, ίσως καλύτερο και από τον Πολίτη Κέιν. Ο Γουέλς ασχολήθηκε 45 χρόνια με το πρότζεκτ το οποίο δεν αποκλείεται σύντομα να δει το φως της δημοσιότητας. Η ιστορία είχε ως ήρωα έναν σπουδαίο σκηνοθέτη –τον Τζέικ Χάναφροντ- που επιστρέφει στο Χόλιγουντ μετά από χρόνια αυτοεξορίας στην Ευρώπη, με στόχο να ολοκληρώσει το αριστούργημά του –το οποίο ονομάζεται The Other Side of the Wind. Παρ’ όλα αυτά ο Γουέλς επέμενε ότι δεν επρόκειτο για αυτοβιογραφία. Στον πρωταγωνιστή του, όμως, τον Τζον Χιούστον είχε αποκαλύψει: «Είναι μία ταινία για έναν μπάσταρδο σκηνοθέτη. Είναι για εμάς Τζον. Είναι μια ταινία για εμάς». Η ταινία θα διαδραματιζόταν στη διάρκεια μιας μόλις ημέρας. Η ταινία επρόκειτο να ήταν εξαιρετικά καινοτόμα: θα χρησιμοποιούσε φωτογραφίες και υλικό από κάμερες 8 και 16 χιλιοστών, ασπρόμαυρο και έγχρωμο φορμάτ, καθώς και από πλάνα γυρισμένα σε 35 mm για την ταινία που ετοίμαζε ο Χάναφορντ. Το πρότζεκτ ξεκίνησε στη δεκαετία του 1970 και αρχικά χρηματοδοτήθηκε από τον κουνιάδο του Σάχη του Ιράν, αλλά μετά την ισλαμική Επανάσταση, η ταινία θεωρήθηκε ως εχθρός του αμερικανικού λαού και αντιμετώπισε έντονα προβλήματα –κατασχέθηκε μάλιστα από το Ιράν στο Παρίσι. Προβλήματα αντιμετώπισε και στη μετέπειτα χρηματοδότηση της, ενώ στη μη ολοκλήρωση της συνέβαλε και ο αυτοκαταστροφικός χαρακτήρας του Γουέλς, με τον ίδιο να καινοτομεί, αλλά και να καθυστερεί σε πράγματα που θα έπρεπε να είχαν ολοκληρωθεί πολύ νωρίτερα. Τα γυρίσματα διήρκεσαν έξι χρόνια και ο ίδιος ασχολείτο ακόμα με το μοντάζ το 1985, τη χρονιά που πέθανε. Μετά τον θάνατο του Γουέλς το 1985 ξεκίνησε μια πολυετής δικαστική διαμάχη, η οποία έμελε να ολοκληρωθεί πολλά χρόνια μετά. Πληροφορίες αναφέρουν ότι ο Πήτερ Μπογκντάνοβιτς ανέλαβε να συνθέσει την ταινία που είχε στο μυαλό του ο Γουέλς, ένα δύσκολο ή ακατόρθωτο εγχείρημα.

Too Much Johnson

Πριν από τον Πολίτη Κέιν υπήρχε το Too Much Johnson. Η ταινία επρόκειτο να αποτελεί το κινηματογραφικό αντίστοιχο της παράστασης του Mercury Theatre που βασιζόταν στην κωμωδία του Ζιλέτ που είχε γραφτεί το 1894. Η ταινία δεν προβλήθηκε ποτέ ή δεν είχε ολοκληρωθεί στο μοντάζ και θεωρείτο χαμένη έως το καλοκαίρι του 2013, όταν δημοσιεύτηκαν πληροφορίες ότι η ταινία βρέθηκε μερικά χρόνια νωρίτερα στην Ιταλία. Η ταινία διατίθεται δωρεάν μέσω Διαδικτύου (http://www.filmpreservation.org/preserved-films/screening-room/too-much-johnson-work-print)

Heart of Darkness

Η πρώτη ταινία του Όρσον Γουέλς επρόκειτο αρχικά να είναι η μεταφορά του μυθιστορήματος του Τζόζεφ Κόνραντ. Στόχος του Γουέλς ήταν να αφηγηθεί την ιστορία μέσα από το βλέμμα του βασικού χαρακτήρα, του Μάρλοου (τον οποίο θα έπαιζε ο ίδιος). Παράλληλα σκόπευε να ερμηνεύσει και τον χαρακτήρα του Κουρτζ. Η RKO με την οποία ο Γουέλς είχε υπογράψει συμβόλαιο επέμενε η ταινία να γυριστεί σε στούντιο, εκείνος ήθελε η ταινία να γυριστεί σε πραγματικές τοποθεσίες. Ο Γουέλς είχε σχεδιάσει την ταινία με εξαιρετική λεπτομέρεια και είχε κάνει κάποια δοκιμαστικά γυρίσματα (τα οποία δεν σώζονται). Ο Γουέλς τοποθέτησε αντί-φασιστικά μηνύματα στην ταινία του, κάτι με το οποίο η εταιρεία δεν ήθελε να ασχοληθεί εκείνη την περίοδο. Και καθώς ο Γουέλς είχε ξεπεράσει τον προϋπολογισμό, αποφάσισε να «τραβήξει την πρίζα» στο πρότζεκτ.

The Life of Christ

Το 1941 και με τη στήριξη του επισκόπου Φούλτον Σιν, ο Γουέλς προσπάθησε να αφηγηθεί τη ζωή του Χριστού, μεταφέροντας τη δράση στην αμερικανική Δύση των 1890. Μάλιστα, ο Γουέλς αναζήτησε τοποθεσίες για τα γυρίσματα, ενώ έγραψε ένα σενάριο με λόγια από τα Ευαγγέλια του Μάρκου, του Ματθαίου και του Λουκά. «Κάθε λέξη στην ταινία επρόκειτο να προέρχεται από τη Βίβλο –όχι αρχικός διάλογος, αλλά με τρόπο που να αναδύει μία αίσθηση πρωτόγονου στις ΗΠΑ. Επρόκειτο να εκτυλίσσεται στα σύνορα στα τέλη του περασμένου αιώνα» είχε πει ο Γουέλς. Ο σκηνοθέτης επέστρεψε στο πρότζεκτ τη δεκαετία του 1950, οπότε έγραψε μια δεύτερη εκδοχή του σεναρίου που επρόκειτο να γυριστεί στην Αίγυπτο.

Moby Dick

Κινηματογραφική μεταφορά ενός μετά-θεατρικού του Όρσον Γουέλς με τους Γκόρντον Τζάκσον, Κρίστοφερ Λι, Πάτρικ ΜακΓκούαν και τον ίδιο τον Γουέλς. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποίησε ελάχιστα, μινιμαλιστικά σετ και η δράση μετακινείτο από μία ομάδα ηθοποιών του 19ου αιώνα που πραγματοποιούν πρόβες για τον Μόμπι Ντικ, στον ίδιο τον Μόμπι Ντικ. Ο Κένεθ Γουίλιαμς που συμμετείχε στο πρότζεκτ έγραψε στην αυτοβιογραφία του ότι ο χαμηλός φωτισμός του Γουέλς έκανε κάποια από τα πλάνα να μην διακρίνονται καν. Το θεατρικό γυρίστηκε, αλλά θεωρείται χαμένο.

The Deep

Μεταφορά του Dead Calm του Τσαρλς Γουίλιαμς. Η ταινία γυρίστηκε εξ ολοκλήρου σε δύο βάρκες και κυρίως με close-up ανοιχτά των ακτών της Γιουγκοσλαβίας και στις Μπαχάμες, μεταξύ 1966 και 1969. Μόνο μια σκηνή έμενε για να ολοκληρωθεί. Αρχικά, επρόκειτο να αποτελέσει ένα εμπορικό θρίλερ που θα είχε ως στόχο να δείξει ότι ο Γουέλς μπορεί να φέρει χρήματα στα ταμεία. Ωστόσο, ο Γουέλς ανησύχησε ότι οι κριτικοί δεν θα το υποδεχθούν θετικά και έτσι το εγκατέλειψε.

It’s All True

Το πρότζεκτ του Γουέλς για τη Νότιο Αμερική. Η ιδέα πίσω από αυτό ανήκε στην αμερικανική κυβέρνηση που προσπαθούσε να αναπτύξει τις σχέσεις της με τη Λατινική Αμερική. Επρόκειτο να συνδυάζει ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία. Φυσικά, τα αφεντικά στην RKO δεν ενθουσιάστηκαν, ενώ δεν ενθουσιάστηκε ούτε και η κυβέρνηση της Βραζιλίας. Η ταινία γυρίστηκε σε Μεξικό και Βραζιλία το 1941 και το 1942 και έχει χαρακτηριστεί από έργο μιας ιδιοφυΐας έως ένα επιτηδευμένο ναυάγιο.