Βιτόριο Γκάσμαν: Από τον Καζανόβα στο Άρωμα Γυναίκας

Με αφορμή τα 94 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου Ιταλού ηθοποιού Βιτόριο Γκάσμαν (1 Σεπτεμβρίου 1922 – 29 Ιουνίου 2000).

Γράφει ο Γιώργος Παππάς
(το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στην κλειστή ομάδα «…El Exilio…y…El Viaje…»)

Vittorio Gassman-1: πρώτος αξιοσημείωτος ρόλος ως Τζιάκομο Καζανόβα το 1947 στο Il cavaliere misterioso, δίπλα στην μετέπειτα “δική μας” (ελέω Χορν και Μια Ζωή την Έχουμε) Yvonne Sanson η οποία υποδύεται μάλιστα την Μεγάλη Αικατερίνη. Δυο χρόνια αργότερα υπογράφει κι αυτός στον θρίαμβο του Riso Amarο, ο κακός στο τρίγωνο με Ralph Vallone-Silvana Magano, ο νεορεαλισμός συναντά την σεξουαλικότητα και όλοι ξεκινούν καριέρα εδώ, γράφουν και οι τρεις τους εκπληκτικά στην κάμερα. Και οι τρεις θα ξανασυναντηθούν δυο χρόνια αργότερα, το 1951, στην διαβόητη Anna του Λατουάντα, το γνωστό όπου η Μανγκάνο χορεύει (και ντυμπλάρεται στο τραγούδι ) Εl Negro Zumbon, ως κι ο Μορέτι το ξέρει αυτό, η Μανγκάνο είναι η καλόγρια που χρημάτισε γυναίκα της νύχτας, ο Γκάσμαν είναι ο αλητήριος πάλι, τεράστια εμπορική επιτυχία, έπαιζε και μια νεαρά ονόματι Sofia Lazzaro σε μικρό ρόλο, μετά το άλλαξε σε Loren. Την ίδια χρονιά έπαιξε και στο La Corona Negra, ασήμαντο θα ήταν αν δεν πρωταγωνιστούσε η απίστευτη γυναικάρα Maria Felix.

Vittorio Gassman-2: το 1952 ερωτεύεται την Shelley Winters (ακατανόητο το σουξέ της Σέλεϊ), την ακολουθεί στην Αμερική, κάνουν και παιδί, παντρεύονται για 2 χρόνια, προσπαθεί να κάνει και διεθνή καριέρα- ξεκινά με το Sombrero του 1953, ένα υπέροχο χαρούμενο Μεξικάνικο μιούζικαλ με πολύ κόσμο, αυτός πλουσιόπαιδο ζευγάρι με την φτωχή Υβόν Ντε Κάρλο (που επίσης γεννήθηκε σαν σήμερα) αλλά οι γονείς του θέλουν να του δώσουν τη Nina Foch, παρουσίες και από Cyd Charisse (σε παράξενοχορευτικό), Pier Angeli, Ricardo Montalban. Ακολουθεί πάλι το 1953 το Glass Wall, ιδιόμορφο νουάρ, λαθραίος στην χώρα ψάχνει άτομο να αποδείξει την ταυτότητά του, τον κυνηγάνε όλοι κι αυτόν και την μικρή κλέφτρα Γκλόρια Γκράχαμ, έχει μια παράξενη σκηνή στον ΟΗΕ, τελικά δεν πέφτει, μην κοιτάτε την εικόνα. Το 1954 παίζει δίπλα στην Λίζ Τέιλορ στο Rhapsody, αυτή τον αγαπά αλλά αυτός αγαπά μόνο το βιολί, και εμφανίζεται πιανίστας που αγαπά την Τέιλορ περισσότερο από το πιάνο, χορταίνεις μουσική, κατά τα άλλα ρετρό γοητεία.

Vittorio Gassman-3: το Μambo του 1955 είναι το προτελευταίο της πρώτης διεθνούς περιόδου του, ο Ρόμπερτ Ρόσεν πήρε απεριόριστο budget από τον ερωτευμένο Ντε Λαουρέντις και προσπάθησε να επιβάλλει διεθνώς την Μανγκάνο, μια χαρά είναι ως φτωχή που θα μάθει να χορεύει στον θίασο της Σέλεϊ Γουίντερς, ο Γκάσμαν είναι ο κακός από το παρελθόν ως συνήθως, έχει γοητεία η ταινία, η Βενετία, και το μάμπο, αλλά δεν είναι και το Summertime του Λην. Ακολουθεί το 1956 το Πόλεμος και Ειρήνη, καταλληλότατος στον ρόλο του Κουράγκιν, δεν φταίει ο Γκάσμαν στην ταινία, αυτά που φταίνε είναι ο γελοιότατος εδώ Χένρυ Φόντα και εν μέρει η δειλή προσέγγιση του Βίντορ, έχει όμως την Ώντρεϋ, έχει και τον Νίνο Ρότα. Την ίδια χρονιά πριγκηπικός συνοδός της Λολομπρίτζιτα στο La donna più bella del mondo, ξανά πριγκηπικός συνοδός, της Diana Dors, στο τουριστικό La Ragazza Del Palio.

Vittorio Gassman-4: το 1958 αρχίζει η θριαμβευτική του πορεία στην Ιταλική κωμωδία, με ταινίες σταθμούς, πρώτος Ο Κλέψας του Κλέψαντος του Μονιτσέλι, δίπλα και στον Μαστρογιάννι που ακόμη δεν είχε εκτοξευτεί, περιττεύει νομίζω να πούμε περισσότερα, να θυμίσουμε ότι ήταν υποψήφιο για ξενόγλωσσο Όσκαρ αλλά έχασε από τον Ζακ Τατί, να θυμίσουμε και ότι υπήρξε κακό Αμερικάνικο remake ονόματι Welcome to Collinwood όπου μόνος διασωθείς ήταν ο Σαμ Ρόκγουελ στον ρόλο του Γκάσμαν. Τηνεπόμενη χρονιά ξανά με τον Μονιτσέλι κάνουν το αντιπολεμικό αριστούργημα Ιl Grande Guerra, μαζί τους ο Αλμπέρτο Σόρντι και η Μανγκάνο ως πόρνη, κυνική περιήγηση στον Α’ παγκόσμιο, που σταδιακά κατακλύζεται από πικρό ρομαντισμό, υποδειγματικό είναι, κι αυτό υποψήφιο για ξενόγλωσσο Όσκαρ, έχασε από το Orfeu Negro. Με την Μανγκάνο και τον Σόρντι συμπρωταγωνίστησαν και στο Crimen του 1960, χαριτωμένο κωμικό μυστήριο (έγινε τρισάθλιο remake στην Αμερική ως Once upon a crime, με τους ρόλους των Γκάσμαν-Μανγκάνο να έχουν οι Τζιμ Μπελούσι- Σίμπιλ Σέπερντ…). Την ίδια χρονιά και η πρώτη του συνεργασία με τον Ντίνο Ρίζι, σημαδιακή για το μέλλον, ονόματι Il Mattatore, – δεν το έχω δει.

Vittorio Gassman-5: την δεκαετία του 60 έπαιξε πολύ, 4-5 ταινίες την χρονιά, οπότε επιλεκτικά προχωράμε, 1961-62, εδώ ο μεγάλος του ρόλος είναι Ο Φανφαρόνος, το Il Sorpasso, από τα πλέον αντιπροσωπευτικά του με τον Ρίζι, θυελλώδης φαφλατάς που βγάζει βόλτα τον συνεσταλμένο Τρεντινιάν, ρεσιτάλ ερμηνευτικό, πικρό φινάλε. Την ίδια χρονιά με τον Ρίζι και τον Ούγκο Τονιάτσι κάνανε και το La marcia su Roma, εύκολος στόχος ο φασισμός του Μουσολίνι στα πρώτα του βήματα, δεν ξέρει κι η ταινία αν είναι πολιτική σάτιρα ή κωμωδία. Το 1961 είχε δεύτερο ρόλο στον Βαραββά, μια παράξενη συνάντηση με τον Ροσελίνι (και την Υβον Σανσόν ξανά, σε 3ο πλάνο) στο Anima Nera, είναι κάπως αυτή η ταινία, τον ήρωα τον εκβιάζουν γιατί υπήρξε εκδιδόμενο αγόρι, διάφορες γυναίκες μπαινοβγαίνουν, κανείς δεν ξέρει τι τόνο να δώσει. Την ίδια χρονιά και στο Last Judgement, την υπερφιλόδοξη αποτυχία του Ντε Σίκα (με καστ από Μελίνα έως Τζακ Πάλανς) όπου στη Νάπολη ανακοινώνεται ότι ήγγικεν η ώρα της κρίσης (όχι του Τerminator, η άλλη) και διάφορα σπονδυλωτά ακολουθούν.

Vittorio Gassman-6: 1963-65, εδώ τα Τέρατα του Ρίζι ξανά με τον Τονιάτσι, το γνωστό σπονδυλωτό, ο Γκάσμαν και γυναίκα. Με τον Ρίζι έχει και το Gaucho, όπου πάει στην Αργεντινή με κινηματογραφικό συνεργείο και προσπαθεί να πιάσει την καλή και την Συλβάνα Παμπανίνι, δεν είναι το καλύτερό τους. Στο ντεμπούτο του Έτορε Σκόλα Se permettete parliamo di donne έπαιξε πολλαπλούς ρόλους με διάφορες παρτεναίρ, όχι πάντα φινετσάτος, στο Δύσκολοι Καιροί για Πρίγκηπες, πάλι του Σκόλα, ζευγάρι με την Τζόαν Κόλινς σε χαριτωμένες απατεωνιές. Εδώ και το διασκεδαστικό Slalom όπου μπλέκει σε κατασκοπικά κατά λάθος, παρασυρμένος από την Ντανιέλα Μπιάνκι (του από την Ρωσία με Αγάπη) και την Μπέμπα Λόντσαρ την Γιουγκοσλάβα, παρασύρθηκε ο άνθρωπος λογικά και βγήκε Κάιρο (τον κολλητό του τον υποδύεται άλλη γνωστή φιγούρα Μποντ, ο Αντόλφο Τσέλι).

Vittorio Gassman-7: 1966-67, εδώ κατ’αρχήν η νέα του συνάντηση με τον Μονιτσέλι που επιφέρει άλλο υπερεπιτυχημένο και κλασσικό, τους Γενναίους του Μπρανκαλεόνε, περιπέτειες μεσαιωνικές γκροτέσκες (περισσότερο από κάθε άλλο ταιριάζει με τους Ιππότες των Μόντυ Πάιθονς ετούτο). Ο άλλος σπουδαίος ρόλος του εδώ είναι στον Τίγρη του Ρίζι, με την Αν Μάργκρετ (όχι στο πιο σέξυ της πάντως) να οδηγεί σε απόπειρα αυτοκτονίας τον γιο του Γκάσμαν, πάει αυτός να της ζητήσει τον λόγο, τρελαίνεται, ετοιμάζεται να το σκάσει μαζί της στο Παρίσι αφήνοντας πίσω σύζυγο Eleanor Parker. Στο Una Vergine per il Principe ντουέτο με την Βίρνα Λίζι που ξυπνά την πριγκηπική του (ξανά!) σεξουαλική νάρκη, και πεθαμένους ξυπνούσε τότε η Βίρνα.

Vittorio Gassman-8: 1968-69, άλλη μια κλασσική συνάντηση με την Μάργκρετ (στο αρκετά σέξυ της) και τον Ρίζι στον Προφήτη: Την ίδια χρονιά και μια σπάνια συνύπαρξη με την Λόρεν στο Questi Fantasmi, στοιχειωμένο ανάκτορο, άπιστη σύζυγος, (ο Μαστρογιάννι εμφανίζεται στο τέλος και κάνει το φάντασμα, ο Λούτσιο Ντάλλα περιφέρεται ως τροβαδούρος), χαριτωμένο. Το 1969 πρωταγωνίστησε στο 13 Chairs, παραλλαγή της γνωστής ιστορίας των 12 Chairs που εκείνη την εποχή θα έκανε ταινία και ο Μελ Μπρουκς (και ο Βουτσάς στο Αγάπησα μια Πολυθρόνα δυστυχώς), εδώ εντυπωσιακή παραγωγή, με Σάρον Τέητ στον τελευταίο της ρόλο, εγκυμονούσα μάλιστα…, Όρσον Γουέλς και Ντε Σίκα.

Vittorio Gassman-9: 1970-74, στο sequel του Μπρανκαλεόνε έχει και Στεφανία Σαντρέλι και Λόντσαρ, ωραιότατα. Ξανά με τον Ρίζι και τον Τονιάτσι κάνουν το In nome del popolo italiano, σχόλιο περί διαφθοράς και διαπλοκής με ένα αξέχαστο ιδιότυπο φινάλε και εξαιρετική χαρακτηρολογία πέραν των τετριμμένων του πολιτικού σινεμά, άξιο αναζήτησης αυτό. Το 1973 έπαιξε δίπλα στην Μόνικα Βίτι σε μεταφορά της Τόσκα, δεν το έχω δει. Το C’eravamo tanto amati το έχουμε συζητήσει ξανά, είτε με αφορμή τον Σκόλα στην σκηνοθεσία ή την Στεφανία Σαντρέλι, ωραίο δράμα που διατρέχει την σύγχρονη Ιταλική ιστορία, εξαιρετικοί όλοι οι πρωταγωνιστές.

Vittorio Gassman-10: 1975-77, η μεγαλύτερη στιγμή του, το Άρωμα Γυναίκας, είναι ανώτερος του Πατσίνο νομίζω στον ρόλο, στα ξενόγλωσσα Όσκαρ έχασε από τον Κουροσάβα στο Dersu Uzala. Με τον Ρίζι ακολούθησε το Anima Persa, ντουέτο με Κατρίν Ντενέβ και το μυστήριο της σοφίτας, εξαιρετικής οργής ο Βιτόριο, καρτποστάλ η Κατρίν, από τις ταινίες τρόμου που πρέπει να βλέπουν διάφοροι φούφουτοι σημερινοί του είδους πριν πάρουν κάμερα στα χέρια. 1976, η Έρημος των Ταρτάρων, προσωπικό αγαπημένο ανάγνωσμα και δυνατή κινηματογραφική μεταφορά (δύσκολο εγχείρημα να πιάσεις αυτή την εσωτερική και εξωτερική ερημιά), μαζί του Φον Σύντοφ, Τρεντινιάν, Φερνάρντο Ρέυ, Νουαρέ. Ντουέτο με την Κλαούντια Καρντινάλε (που στο Κλεψας του κλέψαντος ήταν ακόμη παιδούλα) στο Ιmmortal Bachelor, εδώ δικάζεται η Μόνικα Βίτι γιατί σκότωσε τον Τζιανίνι και η Καρντινάλε είναι ένορκος παντρεμένη με τον κακό Γκάσμαν ο οποίος άπιστος θα μπορούσε να δώσει άλλοθι στην Βίτι, αλλά τελικά ο Τζιανίνι δεν πέθανε έτσι κι αλλιώς, και, και…, από τα εκθαμβωτικά της Βίτι.

Vittorio Gassman-11: 1978-80, ξανά με τον Ρίζι έχει το Αγαπημένε μου Πατέρα, ο προοδευτικός μεγαλοαστός που ανακαλύπτει στο ημερολόγιο του γιου τα σχέδια των Ερυθρών ταξιαρχιών περίπου, εξαιρετική σπουδή χαρακτήρα, κάνει ωραία διπλή προβολή με την Τραγωδία των Τονιάτσι-Μπερτολούτσι. Εδώ είναι τα Νέα Τέρατα, ξανά σπονδυλωτές ιστορίες σύγχρονης Ιταλίας, ήταν και υποψήφιο για ξενόγλωσσο Όσκαρ (και έχασε πάλι από Γαλλικό, το Eτοιμάστε τα μαντηλάκια σας του Μπλιέ), βαρετό πια, μόνο η μάχη της κουζίνας (γκαρσόν Γκάσμαν εναντίον μάγειρα Τονιάτσι) έχει πλάκα. Εδώ και η Ταράτσα του Σκόλα, με την Εθνική Ιταλίας ως αριστεροί διανοούμενοι που συζητούν στην ταράτσα, την Σαντρέλι κοιτάνε να χουφτώσουν βασικά. Έκανε δυο ταινίες με τον Ρόμπερτ Ώλτμαν για κάποιο λόγο, το Wedding ως μέρος του ensemble κι έναν 2ο ρόλο-ντεκόρ στο Κουιντέτο δίπλα στον Νιούμαν.

Vittorio Gassman-12: 1981-88, παρών στο La vie est un Roman του Αλαιν Ρεναί, αυτό που μοιάζει περισσότερο με Ρομέρ (και το έθαψαν άπαντες αδίκως), εδώ δεν συναντά την Φανύ Αρντάν γιατί παίζει σε άλλη ιστορία, αλλά την συναντά στο Benvenuta, από τα ωραιότερα σύγχρονα μελοδράματα αυτό, κρατάει καλά (το ξαναείδα τις προάλλες), ωραίο ζευγάρι παρά την διαφορά ηλικίας. Γι’αυτό και ξανασυναντήθηκαν στην Famiglia του Σκόλα του 1987, γεμάτη τοιχογραφία που έφτασε στα Όσκαρ κι έχασε από την Μπαμπέτ. Κάπου εμφανίστηκε στην αποτυχημένη σαιξπηρική Τρικυμία του Μαζούρσκυ δίπλα στην οικογένεια Κασσαβέτη και την Σάραντον, έπαιξε τον κακό σε ταινία του Μπαρτ Ρέυνολντς!!, το Sharky’s Machine (όπου τι κούκλα ως συνήθως η Rachel Ward), έπαιξε και δίπλα στην Λάουρα Αντονέλι στο (επί το ελληνικόν) Μην Σπρώχνεστε, Όλοι θα Φάτε, βασισμένο σε Πιραντέλο!!!! Κάνανε και την συνέχεια του Κλεψας του Κλεψαντος, κουρασμένη ήταν, δεν άξιζε.

τέλος, Vittorio Gassman-13: 1989- ένας ρόλος του που έφερε πολλά βραβεία ήταν του Sleazy Uncle, τρελιάρης ξεδιάντροπος θείος του Τζιανίνι. Στο Δείπνο του Σκόλα ξανασυνάντησε, κομψά, Σαντρέλι και Αρντάν. Στις 1000 και 1 Νύχτες του Ντε Μπροκά ήταν ο Σεβάχ!, ο μόνος λόγος που θυμόμαστε (και αγαπάμε) την ταινία όμως είναι η εμφάνιση ως Σεχραζάντ νεαράς ονόματι Κάθρην Ζέτα, σε όλο της το γυμνό κάλλος. Αρχιμαφιόζος στο Dimenticare Palermo, όπου ο Φραντσέσκο Ρόζι είχε την κακή ιδέα να έχει πρωταγωνιστικό ζεύγος Τζιμ Μπελούσι- Μίμι Ρότζερς, ε, δεν σώζεται. Περαστικός από την βιογραφία του Ροσίνι κατά Μονιτσέλι, υποδύθηκε τον Μπετόβεν!, περαστικός και από το Sleepers, συμπαθής παππούς στην κύκνεια συνεργασία με τον Ρίζι, το Tolgo il disturbo- μεγάλη καριέρα, 60 χρόνια, τίμησε φίλους (Μονιτσέλι- Ρίζι-Σκόλα) και ίσως έτσι στερήθηκε άλλους, περισσότερο auteur.