Συνέντευξη: Ο Γιώργος Δρίβας και τα «Laboratory Diaries»

Βερολίνο, Νέα Υόρκη, Αθήνα, Τυφλίδα. Οι ιστορίες του εικαστικού και κινηματογραφιστή Γιώργου Δρίβα εκτυλίσσονται στις τέσσερις αυτές πόλεις που θα μπορούσαν, όμως, να είναι οποιεσδήποτε πόλεις στον πλανήτη. Οι πρόσφατες Νύχτες Πρεμιέρας έδωσαν την ευκαιρία στον δημιουργό να παρουσιάσει τις μικρού μήκους ταινίες του -μαζί με την καινούρια του ταινία με τίτλο, Kepler.

Οι μικρού μήκους του περιγράφουν την πορεία αναζήτησης μίας γλώσσας αφαίρεσης στην αφηγηματική κινούμενη (ή μη) εικόνα, τόσο σε επίπεδο φόρμας όσο και σε επίπεδο θεματολογίας και αισθητικής.

Το έργο του Γιώργου Δρίβα έχει παρουσιαστεί στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας το 2009, στο πλαίσιο της ατομικής έκθεσής του «(un-)documented», καθώς και σε διάφορες ομαδικές εκθέσεις και φεστιβάλ στην Ελλάδα και διεθνώς, ενώ έχει αποσπάσει πολλές διακρίσεις. Λίγο μετά την προβολή του «The Laboratory Diaries: A Study on Human Adjustment», ο Γ.Δρίβας μίλησε στους Cinεπιβάτες για το έργο του, για τον επανακαθορισμό της αφήγησης και για τις πόλεις που αγάπησε…

 

 Τι σχέση -ή μη- έχουν οι πόλεις οι οποίες απεικονίζονται στις ταινίες σας που προβάλλονται στα πλαίσια του αφιερώματος;

Διατηρώ μια εντελως διαφορετική σχέση με την κάθε πόλη που απεικονίζεται στις ταινίες. Έτσι λοιπόν θα έλεγα ότι η σχέση που έχουν δεν είναι μεταξύ τους, αλλά μαζί μου. Εχω ζήσει από αρκετά έως πολύ μεγάλα διαστήματα σε αυτές, έχω εμπνευστεί από αυτές και έχω δημιουργήσει μαζί τους. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που επιλέχθηκε ως γενικός τίτλος του αφιερώματος, μια φράση που περιέχει τη λέξη «ημερολόγιο». (The Laboratory Diaries). Το αφιέρωμα αυτό είναι εκτός των άλλων και ένα είδος προσωπικού ημερολογίου που περιγράφει/παρακολουθεί την προσωπική μου γεωγραφική και ταυτόχρονα καλλιτεχνική πορεία. Η κάθε μία από τις πόλεις περιγράφει μια φάση της ζωής μου και «ευθύνεται» για μια ιδέα, για μια έμπνευση, για ένα νέο προβληματισμό, για ένα νέο έργο.

Οι τέσσερις αυτές πόλεις (Αθήνα, Νέα Υόρκη, Βερολίνο, Τιφλίδα) είναι αστικά κέντρα τεσσάρων εντελώς διαφορετικής κουλτούρας κρατών. Με τι συναισθήματα είστε δεμένος με αυτές τις πόλεις;

Η Αθήνα είναι η πόλη που γεννήθηκα, το Βερολίνο είναι η πόλη που μεγάλωσα, η Νέα Υόρκη, με αυτή την ιδιαίτερη ενέργεια που έχει ή είχε, είναι η πόλη που με ώθησε στο να διευκρινίσω τη γλώσσα μου και η Τυφλίδα είναι η πόλη που ολοκλήρωσα και ανανέωσα την μέχρι τώρα πορεία μου. Η πραγματικότητα αυτών των μεγαλουπόλεων όπως εγώ την εξέλαβα στα διαστήματα που ζούσα σε αυτές, η τρέχουσα καθημερινότητά μου κατά κάποιον τρόπο, με ενέπνευσε στο βαθμό που επέλεξα να μιλήσω για εκείνα τα χαρακτηριστικά της που θεωρώ σχεδόν οικουμενικά και που ξεπερνούν τα όρια μιας συγκεκριμένης κοινωνίας και ενός συγκεκριμένου τόπου και χρόνου. Έτσι, οι όποιες εμπνεύσεις μου, όσο «τοπικές» και αν είναι, γρήγορα με οδηγούν στο να ερευνήσω εκείνα τα χαρακτηριστικά τους που ενοποιούν τον κόσμο γύρω μου και ξεπερνούν τις όποιες γεωγραφικές ή χρονικές διαφορές του. Οι εικόνες μου κουβαλούν τη μοναξιά μιας οποιαδήποτε μεγαλούπολης, την ένταση μιας ρετροφουτουριστικής ανησυχίας πέρα από οποιοδήποτε παρελθόν ή μέλλον, την αίσθηση ενός έρωτα που ίσως δεν μπορεί να υπάρξει πουθενά.

Στο έργο σας συχνά συνηθίζετε να παρουσιάζετε τους ήρωές σας σε «συνθήκες εργαστηρίου», εξ’ου και ο τίτλος the Laboratory Diaries. Πώς προσδιορίζετε αυτές τις συνθήκες;

Κατ’ αρχήν να διευκρινίσω ότι ο τίτλος του αφιερώματος δεν αναφέρεται μόνο στα έργα και τους ήρωές μου αλλά περικλείει κι εμένα τον ίδιο και αφορά τόσο την δική μου έρευνα και πειραματισμό πάνω στην κινούμενη αφηγηματική εικόνα όσο και την συνολική μου λειτουργία και ύπαρξη ως δημιουργού. Ταυτόχρονα βέβαια και όπως πολύ σωστά λέτε, ο τίτλος αναφέρεται και στους ήρωές μου που φαίνονται να κινούνται σε συνθήκες παρατήρησης και ελέγχου, αυτό που λέτε «συνθήκες εργαστηρίου». Ο τίτλος λοιπόν αφορά τόσο το ίδιο το έργο και τους ήρωές του όσο και τον δημιουργό του. Με ενδιαφέρουν πολύ́ οι συνθήκες βάσει των οποίων λειτουργούμε, το πλαίσιο στο οποίο κινούμαστε και εντέλει υπάρχουμε. Με ενδιαφέρουν όλα αυτά τα στοιχεία που, δημιουργημένα ή όχι από εμάς, κάνουν ταυτόχρονα ορατά τα αναπόφευκτα όριά μας. Πρόκειται για αυτά τα στοιχεία που κάνουν την ύπαρξή μας ένα είδος πειράματος περιορισμών. Ξεκινώντας από την όποια κοινωνία ή κοινωνική ομάδα ανήκουμε, υπάρχουν διάφοροι «τεχνητοί» παράγοντες που μας καθορίζουν. Είναι το στενό ή το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο ζούμε, η γλώσσα που μιλάμε, η οικονομική μας κατάσταση, τα κτίρια που κατασκευάζουμε, η τεχνολογία που χρησιμοποιούμε, ο χρόνος, οι γεωγραφικές μετακινήσεις μας και ένα σωρό άλλα. Λειτουργούμε καθολικά και αναπόφευκτα με βάση μια σειρά «τεχνητών» παραγόντων, έτσι ώστε να γίνεται σχεδόν αδύνατο να κατανοήσει κανείς σε πιο βαθμό μπορούμε να επηρεάζουμε αυτούς τους παράγοντες και σε ποιο βαθμό είναι αυτοί που «αυτονομημένοι» επηρεάζουν και εν τέλει δημιουργούν εμάς. Κανείς δεν μπορεί να υπάρξει πέραν ενός συγκεκριμένου πλαισίου, πέραν μιας γλώσσας, πέραν ενός συγκεκριμένου συστήματος σκέψης, πέραν μιας συγκεκριμένης τεχνολογικής δυνατότητας ή ενός συγκεκριμένου χώρου και χρόνου. Μας καθορίζουν συγκεκριμένες δυνατότητες και ταυτόχρονα η δύναμη και/ή η αδυναμία μας να τις ξεπεράσουμε. Είμαστε η γλώσσα που μιλάμε. Είμαστε η τεχνολογία που χρησιμοποιούμε. Είμαστε οι εικόνες που δημοσιεύουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είμαστε το περιβάλλον που δημιουργούμε ή/και καταστρέφουμε. Είμαστε αυτό που παράγουμε και καταναλώνουμε. Είμαστε ένα σύνολο ή ένα σύστημα το οποίο επηρεάζουμε και μέσα στο οποίο ταυτόχρονα υπάρχουμε και μας επηρεάζει. Και φυσικά όπως είπα δεν ελέγχουμε αυτό το σύστημα περισσότερο από όσο ελέγχει αυτό εμάς. Εν τέλει όταν δημιουργούμε και χρησιμοποιούμε ένα λογισμικό, είμαστε αυτό το λογισμικό. Καθολικά, ουσιαστικά, αναπόφευκτα.

Η κοινωνιολογική παρατήρηση είναι φανερή στο έργο σας. Πόσο σημαντικό είναι για έναν δημιουργό να μιλά για την αλήθεια της εποχής του;

Κατ’ αρχήν είναι σημαντικό, ένας δημιουργός να μιλά για μια αλήθεια οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή και όπως αυτός την αντιλαμβάνεται. Στη δικη μου περίπτωση, επηρεάζομαι σίγουρα από την εποχή μου -πράγμα αναπόφευκτο- χωρίς απαραίτητα να θέτω ως στόχο, το να μιλήσω για την (όποια) αλήθεια της. Ο τρόπος που επιλέγω να μιλήσω έχει φυσικά την τάση να ξεκινά από κάποια «τοπικά» κοινωνικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, στο οποίο εκείνη την συγκεκριμένη στιγμή βρίσκομαι. Στη συνέχεια όμως στόχος μου είναι αυτό που κάνω να αφορά κάτι γενικότερο και έτσι τα έργα μου εξελίσσονται προς μια λιγότερο «αναγνωρίσιμη» σεναριακή αλλά και αισθητική κατεύθυνση. Η κατεύθυνση αυτή αφορά κατ’ αρχήν στη θέση του ατόμου ως μονάδας απέναντι σε ένα σύστημα, έναν άγνωστο μηχανισμό ή ένα ακαθόριστο κοινωνικό σύνολο. Έτσι πολλές φορές οι ήρωές μου παρουσιάζονται αποκομμένοι από κάποιο συγκεκριμένο και αναγνωρίσιμο περιβάλλον. Η επιλογή μου αυτή, υπογραμμίζεται από χαρακτηριστικά που κάνουν την κάθε ιστορία μου να ανεξαρτητοποιείται από την όποια τοπική και χρονική της ταυτότητα και να γίνεται έτσι μια συνολική παρατήρηση, ένα συμβολικό παράδειγμα, μια υπαρξιακή παραβολή.

Ποιο είναι το βασικό συναίσθημα που σας ωθεί στο να κάνετε μια ταινία;

Το βασικό συναίσθημα που με ωθεί να κάνω μια ταινία είναι φαντάζομαι το ίδιο συναίσθημα που ωθεί οποιονδήποτε δημιουργό να κάνει ένα νέο έργο. Είναι η ανάγκη ή ίσως και η πίεση να πεις ή/και να κάνεις κάτι. Η δημιουργία συμβαίνει πραγματικά όταν η πίεση της είναι σχεδόν επώδυνη. Όταν η πράξη της είναι κάτι το αναπόφευκτο.

Θα σας ενδιέφερε να ασχοληθείτε εκτός από τη μυθοπλασία και με το ντοκιμαντέρ;

Έχω ασχοληθεί κατά καιρούς με το ντοκυμαντέρ. Μάλιστα, το πρώτο έργο μου, λίγο αφού είχα τελειώσει τις σπουδές μου στο Βερολίνο, ήταν ένα μικρού μήκους ντοκυμαντέρ για τρία παιδιά ελληνικής καταγωγής, δεύτερης γενιάς στο Βερολίνο. Παρεπιπτόντως, αυτό ήταν και το πρώτο μου βραβείο.

Σε παλαιότερη συνέντευξη είχατε πει ότι στόχος σας είναι «η αντιπαράθεση με την κινούμενη αφηγηματική εικόνα και η απαλοιφή ή έστω ο επαναπροσδιορισμός των περισσότερων στοιχείων της». Πώς ορίζετε αυτόν τον επαναπροσδιορισμό και πώς επιτυγχάνεται;

Ο επαναπροσδιορισμός ορίζεται με το να αμφισβητώ όσο γίνεται περισσότερα από τα στοιχεία που θεωρούνται δεδομένα σε ένα έργο κινούμενης εικόνας. Κυρίως δε, αυτήν καθαυτή την κινούμενη εικόνα, είτε με το να δημιουργώ ταινίες που αποτελούνται μόνο από φωτογραφίες, όπως έκανα παλαιότερα, είτε πλέον με το να συνδιάζω κινούμενη και μη, εικόνα, είτε με το να χρησιμοποιώ μέσα στο κάδρο μου απολύτως νεκρούς χρόνους, ακινησία κάμερας και ηθοποιού σε σημείο που να δίνουν την αίσθηση της ακίνητης παγωμένης εικόνας κλπ. Η σημασία της παύσης, της σιωπής και της αφαίρεσης είναι απολύτως σημαντική στον τρόπο που εργάζομαι. Θα έλεγα οτι ξεκινώ από μια κλασσική προσέγγιση μιας κινηματογραφικής παραγωγής για να συνεχίσω και να ολοκληρώσω το έργο μου μέσα από μια διαδικασία διαρκούς αφαίρεσης διαφόρων στοιχείων. Τόσο κατά τη διάρκεια του γυρίσματος όσο και κατά τη διάρκεια του μοντάζ καλλιεργείται συνειδητά μια συστηματική μέθοδος «αδειάσματος». Το που σταματάει αυτό κάθε φορά είναι μια ερώτηση που σε κάθε έργο επαναπροσδιορίζεται. O στόχος στην παραγωγή κάθε νέου μου έργου είναι πάντα διπλός. Από τη μια αποσυνθέτω την κινούμενη εικόνα μια που πολύ συχνά την «τεμαχίζω» ή την διακόπτω, χρησιμοποιωντας συχνά παγωμένα καρέ αντί για μια διαρκή κίνηση, στηριζόμενος δηλαδή στην αισθητική της στατικής φωτογραφίας που είναι η απαρχή του κινηματογράφου και της κινούμενης εικόνας εν γενει. Aπό την άλλη αποσυνθέτω συχνά την ίδια την ιστορία που θέλω να διηγηθώ απομονώνοντας μόνο κάποια στοιχεία της και αφαιρώντας χαρακτηριστικά ρεαλιστικών αναφορών και σεναριακής «συνέχειας» τόσο από αυτήν την ίδια όσο και από τους ήρωες της.

Η δύναμη της εικόνας σας συνίσταται μεταξύ άλλων στην ασπρόμαυρη φωτογραφία και σε παγωμένα καρέ. Τι αντιπροσωπεύει για εσάς η χρήση αυτών των τεχνικών εργαλείων;

H ασπρόμαυρη φωτογραφία και η κατ’ επέκταση χρήση της ως συστατικό παραγωγής μιας συγκεκριμένης φόρμας ταινιών είναι ο τρόπος που ξεκίνησα να χτίζω τη γλώσσα που χρησιμοποιώ. Η ακίνητη ασπρόμαυρη εικόνα είναι η απαρχή του κινηματογράφου. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κινηματογράφος προέκυψε όταν κάποιοι σκέφτηκαν να κατασκευάσουν ένα είδος φωτογραφικής μηχανής που τραβούσε ουσιαστικά φωτογραφίες τόσο γρήγορα που όταν κανείς τις πρόβαλλε σε μια αντίστοιχη ταχύτητα έδιναν την ψευδαίσθηση της κίνησης. Η ακίνητη εικόνα είναι η πρώτη ύλη για τη δημιουργία της κινούμενης εικόνας και έτσι ακριβώς τη χρησιμοποιώ. Υπονοώ πολλές φορές την κίνηση χωρίς να θεωρώ ότι πρέπει οπωσδήποτε να την αναπαράγω.

Οι Νύχτες Πρεμιέρας σάς έδωσαν την ευκαιρία να μας δείξετε τη νέα ταινία σας, με τίτλο Kepler. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτήν;

Τον Ιανουάριο του 2014 προσκλήθηκα από την ελληνική εταιρία καθαρισμού τοξικών αποβλήτων Polyeco, να παρακολουθήσω και κατ’ επέκταση να σχολιάσω καλλιτεχνικά το έργο που είχε αναλάβει η εν λόγω εταιρία, σε συνεργασία με τα Ηνωμένα Έθνη και το Υπουργείο Περιβάλλοντος της Γεωργίας, και που αφορούσε την εκταφή και τον καθαρισμό μιας μεγάλης ποσότητας τοξικών αποβλήτων από ένα σημείο που ήταν θαμμένα κάπου έξω από την Τυφλίδα. Μετακόμισα στην Τυφλίδα, παρακολούθησα από κοντά όλη την διαδικασία και κατά την διάρκειά της έγραψα το σενάριο της ταινίας που στην συνέχεια έκανα εκεί, με γεωργιανούς ηθοποιούς, στη γεωργιανή γλώσσα και με γεωργιανούς συνεργάτες σχεδόν σε ολόκληρο το κομμάτι του εκεί συνεργείου. Η ταινία αφορά φυσικά στο θέμα του περιβάλλοντος και του τοξικού κινδύνου, χωρίς όμως να τονίζει την εντοπιότητά της. Ήθελα να υπογραμμίσω ότι κάτι τέτοιο, ένας τέτοιος κίνδυνος μπορεί να υπάρχει παντού. Γι αυτό και ο τίτλος της ταινίας είναι «Kepler». Ο Kepler 186f είναι ένας υπαρκτός πλανήτης στο μέγεθος της γης για τον οποίο υποστηρίζεται ότι οι συνθήκες της ατμόσφαιρας και του εδάφους του θα μπορούσαν να επιτρέψουν την ύπαρξη ανθρώπινης ζωής. Ταυτόχρονα Κepler είναι και το όνομα ενός μεγαλεπίβολου και αρκετά αμφιλεγόμενου κατασκευαστικού έργου που πρωταγωνιστεί στην ταινία. Το Kepler είναι ένας άλλος πλανήτης ή ο δικός μας πλανήτης, είναι το παρελθόν και το μέλλον, είναι μια ελπιδοφόρος προοπτική ή η καταστροφή μας, είναι η επανάληψη των ίδιων λαθών η μια ευκαιρία για να γίνουμε καλύτεροι. Κι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τη Γεωργία αλλά με ολόκληρο τον κόσμο.