Συνέντευξη: Ο Βασίλης Κουκαλάνι μιλά για το Amerika Square

Ο ελληνο-ιρανός σκηνοθέτης και ηθοποιός Βασίλης Κουκαλάνι πρωταγωνιστεί στην ταινία του Γιάννη Σακαρίδη (Wild Duck), Amerika Square. Η πλατεία Αμερικής, μια γειτονιά που ένας 40χρονος άνδρας βλέπει να έχει αλλάξει και τα πρόσωπα που την απαρτίζουν. Μεταξύ αυτών και ο Τάρεκ, ένας Σύρος πρόσφυγας που βρίσκεται άθελά του στην Ελλάδα της κρίσης με τη μικρή του κόρη και κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να φύγει μπροστά, στην ανεπτυγμένη Ευρώπη. Δίπλα του θα βρει τον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία.

Ο Κουκαλάνι -επικεφαλής του αντι-αυταρχικού θεάτρου για παιδιά, Η Συντεχνία του Γέλιου- δίνει μια εξαιρετική ερμηνεία, γεμάτη εσωτερική ένταση. Για τη δουλειά του στην ταινία απέσπασε ειδική μνεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ενώ ήταν και υποψήφιος για βραβείο Καλύτερης Ανδρικής Ερμηνείας στα βραβεία Ίρις της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου (τελικά το βραβείο το πήρε ο συμπρωταγωνιστής του στο Amerika Square, Μάκης Παπαδημητρίου για την ερμηνεία του στο Suntan του Αργύρη Παπαδημητρόπουλου.

Οι Cinepivates συνάντησαν τον Βασίλη Κουκαλάνι σε ένα καφέ στα Εξάρχεια σε μία άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση για σινεμά, θέατρο, πολιτική και ξενοφοβία.

«Δεκέμβριο του 2015 ξεκινήσαμε και Γενάρη του 2016 έγιναν τα γυρίσματα του Amerika Square. Ο Γιάννης (Σακαρίδης) είχε την ιδέα από το 2008. Ήθελε από τότε να γυρίσει μια τέτοια ταινία, αλλά δεν τα είχε καταφέρει. Οπότε γύρισε το Wild Duck.

» Αρχικά ο χαρακτήρας μου δεν υπήρχε στην ταινία. Προστέθηκε μια ολόκληρη ιστορία. Ήξερα τον Γιάννη Τσίρμπα. Όταν ξανάπιασε ο Γιάννης (Σακαρίδης) το πρότζεκτ, βρήκε τον Τσίρμπα που έχει γράψει το Η Βικτώρια δεν υπάρχει. Εγώ το είχα διαβάσει όταν βγήκε στα βιβλιοπωλεία. Μιλήσαμε κάποια στιγμή με τον Τσίρμπα και μου είπε να πάω από τον Σακαρίδη γιατί γράφει το σενάριο. Ήταν μια πολύ ωραία συνάντηση. Το σενάριο είχε στηθεί, ο ρόλος του Στάνκογλου και του Παπαδημητρίου υπήρχαν ήδη. Όταν με φώναξαν είχαν σκεφτεί να κάνω τον ρόλο του διακινητή. Μετά από έναν μήνα με πήραν τηλέφωνο και μου είπαν “έλα να συζητήσουμε”. Ήθελαν να γράψουν μια ιστορία και είχαν στο μυαλό τους μια βιογραφία και κάποια περιστατικά.

» Ο Γιάννης Σακαρίδης και ο Τσίρμπας είχαν στο μυαλό τους έναν χαρακτήρα από το Χαλέπι, λιποτάκτη αξιωματικό του συριακού στρατού. Έναν άνθρωπο με αξίωμα που πολεμούσε με τον στρατό του Άσαντ και υπήρχε και μια αναφορά στο ότι ο ίδιος δεν μπορεί να σκοτώνει συμπολίτες του επειδή το Χαλέπι αντιστέκεται. Αυτό σκεφτήκαμε αρχικά να παρουσιαστεί με κάποιο τρόπο (ίσως με σκίτσα ή με κινούμενα σχέδια) και μετά να δούμε τον χαρακτήρα (τον Τάρεκ) να προσγειώνεται στην πλατεία Αμερικής. Τελικά δεν έγινε και λόγω χρόνου και επειδή δεν χρειαζόταν. Η ιστορία ήταν από μόνη της πολύ δυνατή.

» Μία από τις πιο αστείες σκηνές στα γυρίσματα ήταν εκείνη με τη Θέμιδα Μπαζάκα που της δίνω νερό για την πλύση στομάχου. Της έδινα το νερό και εκείνη δεν μπορούσε να το πιεί όλο. “Πιες το” της φώναζα. “Μας γράφει η κάμερα!”

» Μια μεγάλη προσπάθεια της ακροδεξιάς ρητορικής και ρητορείας είναι ακριβώς αυτό: να το αποϊστορικοποιήσουν. Να πουν ότι ο ρατσισμός και η ξενοφοβία είναι εγγενές στοιχείο του ανθρώπου. Δεν είναι. Δεν είναι φύση του ανθρώπου να είναι ξενοφοβικός. Στο Amerika Square βλέπουμε έναν τύπο που είναι 40 χρονών, ζει ακόμα με τους γονείς του, έχει στο δωμάτιό του αφίσα των Scorpions γιατί δεν έχει εξελιχθεί τίποτα από τα 17.

» Η ταινία έχει πολιτική δύναμη, αλλά ταυτόχρονα έχει και μια ονειροπώληση. Ένας καλλιτέχνης πρέπει να το κάνει αυτό. Μου αρέσει πολύ το οριακό παίξιμο του Μάκη Παπαδημητρίου. Εγκυμονεί τόσο υλικό και περιεχόμενο.

» Η μητέρα μου είναι Ελληνίδα, ο πατέρας μου Ιρανός και εγώ έτυχε να γεννηθώ στη Γερμανία. Τρεις χώρες, δύο ήπειροι, τρεις μητρικές γλώσσες. Τώρα τα δυτικά κράτη περιχαρακώνονται ξανά πίσω από τα σύνορά τους. Κάθε κράτος θα ήθελε -όπως έκανε η Γερμανία επιδέξια το καλοκαίρι του 2015- να επιλέξει τους πρόσφυγες που είναι χρήσιμοι για την ανάπτυξή του ή για την εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού του. Μέσα από τη διαδικασία του να διασχίσεις τα σύνορα για να φτάσουν στην ανεπτυγμένη Γερμανία, τελικά άσυλο πήραν οι Σύροι: οι οποίοι δεν έχουν 40 χρόνια πόλεμο, όπως οι Αφγανοί. Θεωρούνται εργατικό δυναμικό που μπορεί να ενταχθεί γρήγορα και κερδοφόρα, χωρίς να στοιχίσει τίποτα στα δυτικά κράτη. Είναι παράνομο να κλείνεις τα σύνορα. Αυτό που κάνουν οι χώρες της Ευρώπης τόσο βάναυσα, με αποτέλεσμα να πεθαίνει κόσμος στο Αιγαίο ή στα τείχη σχετίζεται με τον καπιταλισμό. Όταν του είναι απαραίτητο να παραβεί τα σημεία που έχει θέσει (όπως τη Συνθήκη της Γενεύης) δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να το πράξει, όπως δεν έχει και κανέναν ενδοιασμό να κάνει πόλεμο ή να συνεργαστεί με τους φασίστες αν χρειαστεί.

» Η συμφωνία με την Τουρκία έχει στοιχίσει ζωές με άλλο τρόπο. Στην Τουρκία ζουν δύο εκατομμύρια Σύροι. Εκεί είναι η προσφυγική κρίση, στην Τουρκία, στον Λίβανο, στην Ιορδανία, στο Ιράν. Στην Ιορδανία αντιστοιχεί πλέον ένας πρόσφυγας στους 9 (στην Ευρώπη είναι 1 στους 1.000). Υπάρχουν περιπτώσεις στα νοτιο-ανατολικά σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία όπου στρατιώτες αποτρέπουν κόσμο από το να μπει, από το να φύγει από τον πόλεμο. Είναι μια αλυσιδωτή αντίδραση που φέρνει μόνο θανάτους, μιζέρια, φτώχεια, αποκλεισμό.

» Η Χρυσή Αυγή είναι μια παράνομη εγκληματική οργάνωση, έχει σκοτώσει κόσμο, κινεί ιδέες που λένε ότι πρέπει να σκοτώσουμε και να εκκαθαρίσουμε, αμφισβητεί ακόμη και την αστική δημοκρατία. Το θέμα δεν είναι να μην της δίνεις καθόλου βήμα, το θέμα είναι τι βήμα της δίνεις. Όταν για παράδειγμα βλέπεις τον Κασιδιάρη να βγαίνει στα πρωινάδικα και διάφορους να λένε τι καλό και λαϊκό παιδί, όταν αρχίζει μια μεθοδευμένη προπαγάνδα και ρητορική που τους κάνει τηλεοπτικά και κοινωνικά αποδεκτούς, αυτό είναι επικίνδυνο. Επειδή σκότωσαν ανθρώπους πρέπει να απαγορευτεί και να αποκλειστεί από το Κοινοβούλιο. Εάν υπήρχε μια περίπτωση να πει κανείς ότι δικαιούνταν πολιτική εκπροσώπηση, αυτό έληξε στο Άουσβιτς και στο Μπιρκενάου.

» Με τον Αλέξη Κουάντα κάνουμε μια μικρού μήκους ταινία. Μου άρεσε η ιδέα του και είχε μια ιδιαίτερη ευαισθησία στο θέμα, όσο και αν δεν είναι τόσο εκδηλωτικός. Ήθελα να το κάνω. Κι αυτός κάποια γυρίσματα που ήθελε να κάνει τα ανέβαλε για να μπορώ εγώ. Τα γυρίσματα και οι πρόβες πήγαν πολύ καλά.

» Στο σινεμά πρέπει να είσαι ζογκλέρ. Θα βγει δεν θα βγει, δεν ξέρεις. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες σε μία ταινία. Η παράσταση ξεκινάει, τελειώνει, υπάρχει μια γέννηση και ένας θάνατος. Σε μια ταινία αυτό συνεχίζεται. Ο συνθέτης είναι και αυτός ένας αφηγητής, παραμυθάς. Ο Μάτσας για παράδειγμα έκανε εξαιρετική δουλειά στη μουσική του Amerika Square, δεν έκανε φιγούρα, έκανε αφήγηση της ταινίας και αυτό είναι σπάνιο.

» Συμμετέχω στη νέα ταινία του Παντελή Βούλγαρη που γυρίζει την ιστορία για τους 200 της Καισαριανής. Είμαι ενθουσιασμένος, πρόκειται για πολύ μεγάλη παραγωγή. Ερμηνεύω έναν ηχηρό κομμουνιστή. Στην ταινία παίζουν πολλοί ηθοποιοί από τα Χανιά. Στην ταινία παίζουν ο Αινείας Τσαμάτης και ο Ανδρέας Κωνσταντίνου, έχουν μείνει και οι δύο από τη Μικρά Αγγλία.

» Θα σας πω μια αστεία ιστορία. Δούλευα με τον Λευτέρη Βογιατζή τότε που βγήκε η τσόντα με τη Τζούλια Αλεξανδράτου. Λέει ο Λευτέρης: “την είδα χθες. Είναι παράξενο γιατί ενώ η Τζούλια δεν παίζει, λέει αυτό που λέει ξερά, αλλά σε πείθει απόλυτα. Του ζήτησα να μου τη φέρει. Την επόμενη μέρα με φωνάζει κοντά του και μου δείχνει την κόπια της τσόντας. “Πάρε” μου λέει. “Καλά, σου έχω ζητήσει τόσα ντοκιμαντέρ για τον Στάλιν, ντοκιμαντέρ για τα βασανιστήρια και δεν τα θυμήθηκες. Αυτό το θυμήθηκες;” του λέω. Σταματάει για λίγο, ανοίγει την τσάντα και βγάζει την ταινία του Βούλγαρη “Ψυχή Βαθιά”. “Ε, πάρε κι αυτό” μου λέει για να επανορθώσει.

» Ο Ασγκάρ Φαραντί είναι σπουδαία ιστορία για το Ιράν. Υπάρχουν νέοι στο Ιράν που κάνουν ταινίες όπως αυτές του Φαραντί και τις κάνουν πολύ καλά. Όμως στο Ιράν είναι κατεστημένο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποστηρίζει ιδεολογικά τους μουλάδες ή ότι τους κάνει τα χατίρια.

» Μου αρέσει πολύ ο αμερικάνικος κινηματογράφος του 1950. Ξέρω απ’ έξω τον Φρανκ Κάπρα γιατί με ενδιαφέρει και στο παιδικό θέατρο που κάνω. Αλλά σύγχρονο αμερικάνικο κινηματογράφο δεν βλέπω σχεδόν καθόλου πλέον. Το La La Land για παράδειγμα δεν μου άρεσε, δεν είχε καν γούστο. Πάντως, αυτό που κάνει η Αμερική με τις τηλεοπτικές σειρές είναι φοβερό. Το Six Feet Under μου αρέσει πολύ και το The Wire που το βρήκα εξαιρετικό.»