Μαθήματα (σκοτεινής) αμερικανικής ιστορίας
Από τη σφαγή των αυτοχθόνων Αμερικανών, μέχρι τα κρούσματα ρατσισμού που πλήττουν τις ΗΠΑ (και αποτελούν ακόμα και σήμερα ανοιχτές πληγές για τη χώρα και τους κατοίκους της), το Χόλιγουντ δεν ήταν και πολύ πρόθυμο να ασχοληθεί με τις σκοτεινές σελίδες της υπερδύναμης.
Σίγουρα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, ενώ η απομυθοποίηση της κυβερνητικής πολιτικής και των αποφάσεων της Ουάσινγκτον, καθώς και ο ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός φιλελεύθερων φωνών στο Χόλιγουντ έχει οδηγήσει -κυρίως τα τελευταία χρόνια- σε ταινίες που δεν διστάζουν να θίξουν ορισμένα από τα ζητήματα αυτά -όπως δείχνουν και τα πρόσφατα παραδείγματα ταινιών όπως το Hostiles και το Mudbound.
Η εξόντωση των γηγενών Αμερικανών
Η εξολόθρευση του γηγενούς πληθυσμού (των Ινδιάνων δηλαδή) από τους εποίκους της νέας ηπείρου, της Αμερικής, αποτελεί ακόμα και σήμερα μια ιστορία με την οποία το Χόλιγουντ δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα.
Το Hostiles (Ταξιδεύοντας με τον Εχθρό μου) αποτελεί μια προσπάθεια κατανόησης της σχέσης των δύο πλευρών και αναγνώρισης των λαθών εκατέρωθεν -αν και η ιστορία ως γνωστόν γράφεται πάντα από τους νικητές.
Στο Little Big Man (1970) του Άρθουρ Πεν ο Ντάστιν Χόφμαν είναι ένας νεαρός που μεγαλώνει με τους Τσεγιέν και παντρεύεται μία γυναίκα Τσεγιέν, την οποία βλέπει να σφάζουν οι στρατιώτες του στρατηγού Κάστερ. Αναγκάζεται να καταταγεί στον στρατό του Κάστερ και βιώνει την εκδίκηση των Τσεγιέν. Ο Άρθουρ Πεν επιλέγει να πει την ιστορία των γηγενών Αμερικανών μέσα από το «εξωτερικό» βλέμμα ενός λευκού.
Το Windwalker (1980) έχει χαρακτηριστεί ως η ταινία με Ινδιάνους χωρίς ούτε έναν καουμπόη. Αντί να επικεντρώνεται στη βία που συνόδευσε την έλευση των νέων εποίκων, επικεντρώνεται στην ιστορία των αυτοχθόνων μέσα από την ιστορία ενός πολεμιστή και της οικογένειάς του. Και έχει αποσπάσει θετικότατα σχόλια για τον τρόπο που δείχνει τους γηγενείς Αμερικανούς.
Σίγουρα η πιο γνωστή ταινία για Ινδιάνους είναι το Χορεύοντας με τους Λύκους (1990) του Κέβιν Κόστνερ. Ο ίδιος ο Κόστνερ ερμηνεύει έναν πρώην στρατιωτικό που πολέμησε στον αμερικανικό Εμφύλιο, ο οποίος απομονώνεται και γνωρίζει τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής των Σιού, τον οποίο αρχίζει να αποδέχεται. Η ταινία κέρδισε Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και τυγχάνει μεγάλης αποδοχής από την κοινότητα των αυτοχθόνων Αμερικανών.
Δεν είναι μόνο η εξόντωση των γηγενών Αμερικανών αυτή που έχει τη σημασία της, αλλά και η αναπαράσταση του αποκλεισμού τους και της περιθωριοποίησής τους. Για παράδειγμα, στο Skins (2002) βλέπουμε δύο αδέλφια Σιού να παλεύουν με τον αλκοολισμό, την ανεργία και τη φτώχεια στη νότια Ντακότα. Και αυτό είναι ένα ακόμα κεφάλαιο ντροπιαστικής αμερικανικής ιστορίας με την οποία το Χόλιγουντ δεν έχει ασχοληθεί ακόμα.
Το ζήτημα των σκλάβων
Μόνο πολύ πρόσφατα -και συγκεκριμένα με την ταινία του Στιβ ΜακΚουίν 12 Χρόνια Σκλάβος– θα μπορούσε να πει κανείς ότι το Χόλιγουντ άρχισε να ασχολείται σοβαρά με αυτή τη σκοτεινή σελίδα της αμερικανικής ιστορίας. Στην ταινία του ΜακΚουίν ένας ελεύθερος Αφροαμερικανός του Βορρά βρίσκεται σε μια φυτεία στο Νότο όπου γίνεται σκλάβος και αναγκάζεται να βιώσει 12 χρόνια ταπείνωσης μέχρι να μπορέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του.
Αρκετοί σκηνοθέτες -πολλοί εξ αυτών λευκοί- προσπάθησαν με καλύτερα ή χειρότερα αποτελέσματα να μιλήσουν για το ζήτημα της σκλαβιάς. Μεταξύ αυτών και ο Στίβεν Σπίλμπεργκ που με το Amistad (1997) κάνει το λάθος να ρίξει το βάρος στους λευκούς ηθοποιούς του αν και αφηγείται την ιστορία μιας εξέγερσης σε πλοίο γεμάτο σκλάβους που έχει προορισμό τις ακτές των ΗΠΑ.
Στο Glory (1989), ένας στρατηγός ηγείται μιας ομάδας μαύρων στρατιωτών αντιμετωπίζοντας την αντίδραση του Νότου, αλλά και του Βορρά. Εμβληματική θεωρείται, επίσης, η μίνι σειρά Roots (1977) βασισμένη στο βιβλίο του Άλεξ Χέιλι που αφηγείται την ιστορία μιας οικογένειας: από την σύλληψη ενός Αφρικανού πολεμιστή προγόνου μέχρι την μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο εποχή.
Μία διαφορετική ματιά από τον Κουέντιν Ταραντίνο στο Django Unchained (2012) με τον Τζέιμι Φοξ σε ρόλο εκδικητή να προσπαθήσει να σώσει τη σύζυγό του από έναν σαδιστή ιδιοκτήτη φυτείας (Λεονάρντο Ντι Κάπριο).
Δύο ταινίες με τον ίδιο τίτλο και διαφορετικά αποτελέσματα. Το Birth of a Nation του Ντ.Γκρίφιθ χαρακτηρίστηκε ως ρατσιστικό, αλλά καταγράφει τη γέννηση της φριχτής Κου Κλουξ Κλαν που εξακολουθεί να δρα στην Αμερική μέχρι σήμερα. Από την άλλη το Birth of a Nation του Νέιτ Πάρκερ μιλά για την αιματηρή εξέγερση μιας ομάδας αφρικανών σκλάβων και αποτελεί επί της ουσίας ένα… κάλεσμα στα όπλα, το οποίο αγνοήθηκε στα Όσκαρ λόγω του σκανδάλου που αφορούσε τον δημιουργό της ταινίας.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ
Η εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ αποτελεί ίσως την πιο ξεκάθαρη περίπτωση απομυθοποίησης της πολιτικής μιας χώρας. Και αυτή η απομυθοποίηση εκφράστηκε γρήγορα και στο σινεμά, σε μία περίοδο όπου οι σκηνοθέτες και οι παραγωγοί δεν φοβόντουσαν να πάρουν το ρίσκο να συγκρουστούν με την Ουάσινγκτον. Οι μεγάλες διαδηλώσεις συνοδεύτηκαν και από ταινίες που μιλούσαν για το μετα-τραυματικό στρες, που έδειχναν τον παραλογισμό του πολέμου και ζητούσαν την απεμπλοκή των ΗΠΑ από μία δαπανηρή (σε χρήματα και ανθρώπινες ζωές) διαμάχη.
Το ντοκιμαντέρ Hearts and Minds (1974) του Πίτερ Ντέιβις αποτελεί ουσιαστικά μια έκκληση για την ανάκληση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Βιετνάμ. Το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε στη διάρκεια του πολέμου και ολοκληρώθηκε λίγο μετά την πτώση της Σαϊγκόν. Κέρδισε, μάλιστα και Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ.
Ένας ψυχωτικός συνταγματάρχης, μία ψυχεδελική μεταφορά νουβέλας του Τζόζεφ Κόνραντ αποτελούν τα υλικά που χρησιμοποίησε ο Φράνσις Φορντ Κόπολα για τη δική του κατάβαση στην κόλαση του Βιετνάμ. Φυσικά μιλάμε για το Αποκάλυψη Τώρα (1977) μία ταινία που γυρίστηκε σε συνθήκες τρέλας και μιλά για την τρέλα του πολέμου.
Στο Platoon (1986) του Όλιβερ Στόουν, οι Αμερικάνοι στρατιώτες δεν αποτελούν τα αθώα θύματα μιας διαμάχης που δεν διάλεξαν. Βρίσκονται στην κόλαση, ναι, αλλά αντιθέτως φέρουν και εκείνοι το δικό τους μερίδιο ευθύνης. Σε μία σκηνή εμπνευσμένη από τη σφαγή στο Μάι Λάι, ένας νεαρός Αμερικανός σκοτώνει με βάρβαρο τρόπο έναν ανήμπορο Βιετναμέζο, ενώ άλλοι βιάζουν μια νεαρή κοπέλα. Η κόλαση του πολέμου είναι η κόλαση που δημιουργούμε όλοι.
Η ειρωνική ματιά του Στάνλεϊ Κιούμπρικ στο Full Metal Jacket (1987) αποτελεί τη μεγαλύτερη κριτική του πολέμου. Από την κωμικοτραγική εκπαίδευση με έναν εκπαιδευτή που εκτοξεύει ευφάνταστες προσβολές προς όλες τις κατευθύνσεις μέχρι τη ματαιότητα του πολέμου, όπου ο καθένας προσπαθεί να κρατήσει τη λογική του από οτιδήποτε βρίσκεται γύρω του, ο Κιούμπρικ δεν αφήνει απλά τίποτα όρθιο στο πέρασμά του.
Το Γουότεργκεϊτ
Εάν ο πόλεμος του Βιετνάμ έπεισε τους Αμερικανούς για τον ανούσιο χαρακτήρα του πολέμου, το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ υπήρξε το τέλος της αυταπάτης για τον τρόπο που ασκείται η αμερικανική διακυβέρνηση.
Ίσως η πιο εμβληματική ταινία για την αποκάλυψη του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ να είναι το Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου (1976) που παρακολουθεί τη δημοσιογραφική επιτυχία δύο ρεπόρτερ της Washington Post που οδήγησε στην παραίτηση του προέδρου Νίξον.
Το ζήτημα του σκανδάλου αναφέρεται και στο Frost/Nixon όπου καταγράφονται οι συνεντεύξεις του πρώην προέδρου στον βρετανό δημοσιογράφο Ντέιβιντ Φροστ. Παράλληλα, στο Secret Honor (1984) του Ρόμπερτ Όλτμαν, ένας πρώην πρόεδρος (στην ουσία μία εκδοχή του Ρίτσαρντ Νίξον) επιχειρεί έναν απολογισμό της πολιτικής του καριέρας και του σκανδάλου του Γουοτεργκέιτ.
Ο ρατσισμός δεν τελείωσε με τον εμφύλιο
Τα τελευταία χρόνια γίνεται μία όλο και μεγαλύτερη προσπάθεια -από Αφροαμερικανούς κυρίως- να αφηγηθούν την πραγματική ιστορία τους: τις απογοητεύσεις και τα επιτεύγματα τους. Αυτό που συνεχώς αποδεικνύεται μέσα από τις ταινίες και την πραγματικότητα είναι ότι ο ρατσισμός δεν τελείωσε με τον Εμφύλιο Πόλεμο -αλλά ούτε και με τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως δείχνει το Mudbound: Δάκρυα στον Μισισιπή.
Ο Σπάικ Λι μιλά για τον ρατσισμό στο Do the Right Thing, εμβληματική ταινία για τις φυλετικές διαμάχες στις ΗΠΑ, ενώ παρέδωσε και το πορτρέτο του Μάλκομ Χ -τον οποίο ερμήνευσε ο Ντένζελ Ουάσινγκτον.
Η Άβα Ντι Βερνέ έχει ασχοληθεί με την ιστορία των Αφροαμερικανών, πρώτα με το Selma, την ταινία της για την πορεία που διοργανώθηκε στο Σέλμα των ΗΠΑ, αλλά και με το ντοκιμαντέρ The 13th που καταγράφει τους τρόπους με τους οποίους η περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός των Αφροαμερικανών συνεχίστηκε και μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου.
Το A Raisin in the Sun (1961) με τον Σίντνεϊ Πουατιέ ρίχνει μια ματιά στο αμερικανικό όνειρο μιας φτωχής οικογένειας Αφροαμερικανών, ενώ το Intruder in the Dust (1949) του Κλάρενς Μπράουν επικεντρώνεται στις προσπάθειες δύο νεαρών και μιας ηλικιωμένης γυναίκας να αθωωθεί ένας μαύρος αγρότης, ο οποίος κατηγορείται για έναν φόνο που δεν διέπραξε.
To Rosewood (1997) καταγράφει την πιο γνωστή σφαγή Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Πρόκειται για την καταστροφή μιας αφροαμερικανικής κοινότητες στην Αμερική του 1923. Η αρρώστια που ονομάζεται φασισμός ξετυλίγεται στο διάσημο Μαθήματα Αμερικανικής Ιστορίας (1998) με τον Έντουαρντ Νόρτον σε ρόλο νεοναζί που φυλακίζεται όταν σκοτώνει μαύρο και όταν βγαίνει από τη φυλακή διαπιστώνει ότι το δηλητήριο του έχει εμποτίσει και τον αδελφό του.
Η ζωή των Αφροαμερικανών αποτελεί το θέμα τόσο του πρόσφατου Moonlight -που κέρδισε πέρυσι το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας-, όσο και του The Learning Tree του 1969 που ασχολείται με την απότομη ενηλικίωση ενός έφηβου Αφροαμερικανού που ζει στο Κάνσας του 1920. Το 1977 ο Τσαρλς Μπερνέτ γυρίζει το Killer of Sheep, έναν εργάτη σε σφαγείο που κουβαλά το δικό του υπαρξιακό φορτίο.
Οι φόνοι νεαρών Αφροαμερικανών από λευκούς αστυνομικούς αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα λίγα πράγματα έχουν αλλάξει στις ΗΠΑ. Το Fruitvale Station αφηγείται την τελευταία ημέρα της ζωής του Όσκαρ Γκραντ, ενώ το Detroit της Κάθριν Μπίγκελοου αφηγείται την εξέγερση στην ομώνυμη πόλη των ΗΠΑ και το έγκλημα που διαπράχθηκε σε ένα μοτέλ της πόλης από ομάδα λευκών αστυνομικών.
Ιράκ και Αφγανιστάν
Αφορούν πιο πρόσφατα γεγονότα της αμερικανικής ιστορίας και οι σκηνοθέτες είναι τουλάχιστον απρόθυμοι να ασκήσουν κριτική στα αίτια που οδηγούν την αμερικανική κυβέρνηση να διεξάγει αναίτιους πολέμους. Πάντως, υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις κινηματογραφιστών που έχουν επιλέξει να στρέψουν την κάμερα και την κριτική ματιά τους στους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν.
Στην Κοιλάδα του Ηλά (2007), ο Τόμι Λι Τζόουνς αναζητά την αλήθεια για τον θάνατο του γιου του, ο οποίος είχε μόλις επιστρέψει από το Ιράκ. Η αλήθεια που θα ανακαλύψει είναι αυτή που δεν περίμενε, καθώς διαπιστώνει ότι οι συνέπειες ενός μακρινού πολέμου ηχούν μέχρι την πατρίδα. Συγκλονιστική η σκηνή όπου ο Τόμι Λι Τζόουνς υψώνει ανεστραμμένη την αμερικανική σημαία.
Έντονη δόση ειρωνίας χρησιμοποιεί η ταινία Οι Άντρες που Κοιτούν Επίμονα Κατσίκες (2009). Ένας δημοσιογράφος φτάνει στο Ιράκ όπου βρίσκει έναν άνδρα που ισχυρίζεται ότι είναι μέλος μιας ειδικής στρατιωτικής μονάδας που διαθέτει υπεφυσικές δυνατότητες, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον πόλεμο. Ειρωνικό και το Jarhead (2003) του Σαμ Μέντες που ασχολείται με τον παραλογισμό του πολέμου μέσα από τις εμπειρίες ενός πεζοναύτη στο Κουβέιτ.
To Redacted (2007) είναι μια σχετικά άγνωστη ταινία του Μπράιαν Ντε Πάλμα που αφηγείται τον βιασμό και τον φόνο μιας 15χρονης Ιρακινής από Αμερικανούς στρατιώτες στη Σαμάρα. Η ταινία είναι βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα.
Ο Ματ Ντέιμον συνεργάζεται με τον Πολ Γκρινγκράς στην Ουδέτερη Ζώνη. Στην ταινία ένας αξιωματικός του αμερικανικού στρατού αναλαμβάνει μετά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ να ανακαλύψει τα όπλα μαζικής καταστροφής που υποτίθεται ότι αποτέλεσαν την αιτία της εισβολής.
Δύο Αμερικανοί στρατιώτες τραυματίζονται στο Αφγανιστάν και η σκοτεινή πλευρά της αμερικανικής πολιτικής φανερώνεται στις συναντήσεις ενός γερουσιαστή, μιας δημοσιογράφου και ενός καθηγητή στο Λέοντες Αντί Αμνών (2007).
Στο Last Flag Flying του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ (αναμένεται να το δούμε στη χώρα μας τον Απρίλιο του 2018), ο σκηνοθέτης αφηγείται την ιστορία τριών ανδρών, βετεράνων του πολέμου στο Βιετνάμ που πραγματοποιούν ένα ταξίδι για να παραλάβουν τη σορό του γιου ενός εκ των τριών, νεαρού πεζοναύτη που υπηρετούσε στο Ιράκ. Η σύνδεση μεταξύ των δύο πολέμων και της φρίκης τους θεωρείται δεδομένη.
