Queer as a Clockwork Orange (40 χρόνια μετά)
Έχουν περάσει ακριβώς 40 χρόνια. Κι όμως. Το βλέμμα του Άλεξ στην κάμερα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ εξακολουθεί να «στοιχειώνει» γενιές και γενιές σινεφίλ. Το Κουρδιστό Πορτοκάλι δεν είναι μία ακόμα ταινία. Είναι μια ταινία που δίχασε, επηρέασε, απασχόλησε, μια ταινία που κατηγορήθηκε ακόμα και για «φασίζουσα ιδεολογία», ωστόσο, παραμένει τόσο σύγχρονη και ευφυής όσο και το μυαλό που τη γέννησε (και δεν μιλάω για εκείνο του Άντονι Μπέρτζες, αλλά για εκείνο του Στάνλεϊ Κιούμπρικ).
Ντιμπέιτ για μια ταινία
Σε μια προσπάθεια αγιοποίησης ή δαιμονοποίησής της παραθέτουμε τις παρακάτω απόψεις:
«Είναι προτιμότερο κατά έναν παράδοξο τρόπο να επιλέγουμε το κακό παρά να μην κάνουμε τίποτα» Τ.Σ.Έλιοτ
«Ο Κιούμπρικ διασκεύασε την αμερικανική βερσιόν (του βιβλίου). Έτσι, κατ’ εμέ, η επικράτηση της ελεύθερης βούλησης μεταμορφώθηκε αυτόματα σε μιαν επαίσχυντη επικρότηση του κακού» Άντονι Μπέρτζες, συγγραφέας του βιβλίου Κουρδιστό Πορτοκάλι.
«Ζούμε σε έναν πολύ βίαιο κόσμο. Η άποψή μου είναι πως η τέχνη οφείλει να αντικατοπτρίζει τον κόσμο, για μένα πρόκειται για μια σχέση συμβίωσης. Δεν καταλαβαίνω αυτήν την εκδοχή του κόσμου μέσα από της ταινίες και την τέχνη μας που προστατεύει τους εαυτούς μας από την πραγματικότητα. Είναι σαν να ισχυριζόμαστε ότι το WhiteAlbumτων Beatlesδεν θα έπρεπε να έχει γίνει, ώστε ο Τσαρλς Μάνσον να μην εκλάμβανε ποτέ εκείνα τα μηνύματα που ισχυρίστηκε πως τον οδήγησαν στον φόνο» Μπραντ Πιτ αναφερόμενος στο FightClub
«Θα μπορούσε να είναι η δουλειά ενός αυστηρού και ακριβή Γερμανού καθηγητή, ο οποίος θα έφτιαχνε μια βίαιη πορνό κωμωδία επιστημονικής φαντασίας» Πολίν Καέλ για το Κουρδιστό Πορτοκάλι
«Το Κουρδιστό Πορτοκάλι είναι ένα πανέξυπνο και επικίνδυνο έργο, αλλά είναι επικίνδυνο με έναν τρόπο που τα πανέξυπνα πράγματα μπορεί να είναι» NewYorkTimes, Ιανουάριος 1972
«Κανέναν δεν διαφθείρει η παρακολούθηση του Κουρδιστού Πορτοκαλιού, όπως κανέναν δεν διέφθειρε ποτέ η παρακολούθηση του Ριχάρδου του Γ’. Η βία υπήρχε πάντοτε στην τέχνη, υπάρχει βία στη Βίβλο, στον Όμηρο, στον Σαίξπηρ. Το Κουρδιστό Πορτοκάλι είναι προϊόν τέχνης και ουδέποτε ένα προϊόν τέχνης προκάλεσε κοινωνική ζημιά. Η απλουστευμένη αντίληψη ότι το σινεμά και η τηλεόραση μπορούν να μεταμορφώσουν ένα κατά τα άλλα αθώο και καλό άτομο σε εγκληματία μεταφέρει έντονα μνήμες από τις δίκες μαγισσών του Σάλεμ» Στάνλεϊ Κιούμπρικ, σκηνοθέτης της ταινίας.
A bit of the old ultra-violence
Suddenly, I viddied what I had to do, and what I had wanted to do, and that was to do myself in; to snuff it, to blast off for ever out of this wicked, cruel world. One moment of pain perhaps and, then, sleep for ever, and ever and ever.
Αλεξ, Κουρδιστό Πορτοκάλι
Παρά τις προσπάθειές του να υπερασπιστεί την ταινία του, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ δεν θα αντέξει τελικά τις «φωνές» που χαρακτηρίζουν την ταινία του φασιστική και θα την αποσύρει από τους βρετανικούς κινηματογράφους το 1974, μια απόφαση που τήρησε ως το θάνατό του το 1999. Μόνο τότε, και μετά από απόφαση της οικογένειάς του, η ταινία προβλήθηκε ξανά στη Βρετανία.
Είχε, βέβαια, προηγηθεί μία σειρά γεγονότων.
Τον Νοέμβριο του 1971 η ταινία κυκλοφορεί στους κινηματογράφους των ΗΠΑ, απ’ όπου την αποσύρει ο σκηνοθέτης για δύο μήνες προκειμένου να αλλάξει 30 δευτερόλεπτα σεξουαλικού περιεχομένου που θα οδηγούσαν την επιτροπή λογοκρισίας να της δώσει το χαρακτηρισμό X, με σκηνές πιο ήπιες.
Την ίδια ώρα, τoBBFC (το βρετανικό όργανο λογοκρισίας ταινιών) αποφασίζει να προβληθεί η βερσιόν του Κιούμπρικ χωρίς να κοπούν σκηνές. Αμέσως ξεσηκώνεται θύελλα αντιδράσεων. Η διαμάχη έχει αρχίσει. Ο Κιούμπρικ αρνείται ότι μια ταινία μπορεί να οδηγήσει σε βίαιη συμπεριφορά, αλλά επειδή οι Βρετανοί συνεχίζουν να του επιτίθενται αποφασίζει να καθυστερήσει την κυκλοφορία της ταινίας σε ευρύ κύκλωμα αιθουσών, επιτρέποντας την προβολή της μόνο σε μία αίθουσα στο Λονδίνο.
Το 1972 έρχεται στην Αγγλία ένα κύμα βίας που θεωρήθηκε ότι υπήρξε αποτέλεσμα της ταινίας. Ο βιασμός μιας 17χρονης Ολλανδής και ο φόνος ενός αστέγου, ο ξυλοδαρμός ενός αγοριού που το έστειλε στα επείγοντα από έναν 16χρονο ντυμένο ως Άλεξ, ο ομαδικός βιασμός μιας καλόγριας από συμμορία αντρών μεταμφιεσμένων σε droogs και η δολοφονία μιας γυναίκας από έναν έφηβο, ο οποίος τραγουδούσε το “Singingintherain” θεωρούνται «αποτέλεσμα» του «διεφθαρμένου» -όπως σπεύδουν να το χαρακτηρίσουν πολλοί- φιλμ του Κιούμπρικ. Η ταινία προτάθηκε για τέσσερα Όσκαρ το 1972, όμως μια ομάδα ηθοποιών με επικεφαλή την Μπάρμπρα Στρέιζαντ απείλησε να μποϋκοτάρει την τελετή.
Τι είναι αυτό που προκάλεσε τόσο έντονες αντιδράσεις; Πιθανώς ο τρόπος που ο Κιούμπρικ μάς συστήνει τον ήρωά του: ο Άλεξ αισθάνεται ηδονή από τα εγκλήματά του και η μεταμέλεια αποτελεί ένα σενάριο μακριά από το μυαλό του. Και όμως. Όσο άσχημα και αν κάνει τον θεατή να αισθάνεται, η περίπτωση του Άλεξ είναι «ενοχλητική» και για έναν ακόμα λόγο: γρήγορα διαπιστώνεται ότι αποτελεί υποκείμενο ενός πειράματος ένα «κουρδιστό πορτοκάλι» που χάνει ελεύθερη βούληση στο βωμό ενός συστήματος «αναγκαστικής» αναμόρφωσης.
Το μήνυμα της ταινίας το δίνει μάλλον ο ιερέας της φυλακής –ίσως η μόνη ηθική φωνή της ταινίας-, όπου κρατείται ο Άλεξ: «Η καλοσύνη πηγάζει από μέσα μας. Η καλοσύνη είναι επιλογή. Όταν ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιλέξει, δεν είναι πια άνθρωπος» λέει.Διαβάστε επίσης:
ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ ποστάκι! Μπραβο ΄κύριε Τάϊλερ.
Pingback: Cinepivates – Το τέλος είναι η αρχή (ή αλλιώς γιορτάζοντας τρία χρόνια και ξορκίζοντας την αποκάλυψη)