15o ΦΝΘ: τι είναι τελικά ντοκιμαντέρ;

Τι ορίζουμε τελικά ως ντοκιμαντέρ; Έχω πάντα την ίδια απορία παρακολουθώντας τις ταινίες του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Μέσα σε λίγες ημέρες έχεις τη δυνατότητα να παρακολουθήσεις σχεδόν τα πάντα. Στρατευμένες ταινίες τεκμηρίωσης, αντικειμενική καταγραφή των συμβάντων, συνεντεύξεις και αναμνήσεις, δραματοποίηση των γεγονότων.

Τελικά τι από όλα αυτά είναι το ντοκιμαντέρ; Ή μήπως είναι όλα αυτά; Σε μία εποχή που σε όλο και περισσότερες ταινίες εμφανίζεται η φράση «εμπνευσμένη από πραγματικά γεγονότα» τι είναι αυτό που κάνει τον Απατεώνα π.χ. να διαφέρει από το Argo; Η αίσθηση της αλήθειας; Μα και πολλά ντοκιμαντέρ παρουσιάζουν τη δική τους αλήθεια, όπως και πολλές ταινίες. Το τι επιλέγεις να παρουσιάσεις είναι και στις δύο περιπτώσεις κρίσιμο.

Νομίζω ότι θα συνεχίσω να αναρωτιέμαι. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι κάθε χρόνο θα υπάρχει κάτι που θα με κάνει να αναρωτιέμαι, που θα προχωρά την τέχνη του ντοκιμαντέρ ένα βήμα παρακάτω, που θα προκαλεί τις σκέψεις μου και τις αισθήσεις μου.

Οδηγώντας με κάθε φορά να ανακαλύψω μία άλλη αλήθεια.

Νομάδες του χειμώνα

Στο παραπάνω πλαίσιο, οι Νομάδες του Χειμώνα αποτελούν αυτό που θα έλεγε κανείς ένα κλασικό ντοκιμαντέρ. Η κάμερα παρακολουθεί ένα ζευγάρι βοσκών που ξεκινούν ένα ταξίδι με τα γαϊδούρια τους, τα σκυλιά τους και τα περίπου 800 πρόβατά τους στα χειμερινά βοσκοτόπια. Εξαιρετική φωτογραφία, όμορφα τοπία, όμορφα πρόσωπα, ταλαιπωρημένα από τον χρόνο και τις δυσκολίες βρίσκονται στο επίκεντρο του ντοκιμαντέρ του Μανιέλ φον Στιρλέρ. Ένα road trip με νομάδες από εκείνα που τη μία στιγμή θαυμάζεις το φεγγάρι και την άλλη ζητάς μόνο ένα ζεστό κρεβάτι και μια σούπα. Ο σκηνοθέτης δεν παρεμβαίνει, οι ήρωες δεν  μιλούν απευθείας στην κάμερα. Αόρατος παρατηρητής παρακολουθεί το ταξίδι, τις συναντήσεις με άλλους βοσκούς και ανθρώπους τις υπαίθρου, τη νοσταλγία για ένα επάγγελμα που χάνεται.

* Το ντοκιμαντέρ προβάλλεται ξανά την Παρασκευή 22 Μαρτίου στις 15:45 στο Ολύμπιον

Ο απατεώνας

Από την άλλη, ο Απατεώνας αποτελεί ένα συναρπαστικό ντοκιμαντέρ τρόμου (αν υπάρχει τέτοιο πράγμα). Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας παρακολουθούμε ένα παιχνίδι με την αλήθεια. Το ντοκιμαντέρ επιλέγει τη δραματοποίηση για να μιλήσει για την απίθανη ιστορία του και συνδυάζει πραγματικές με σκηνοθετημένες (ερμηνευμένες από τους ηθοποιούς) συνεντεύξεις, αληθινά με ψεύτικα πλάνα και δραματοποιημένες σκηνές που κάνουν τον θεατή να αναρωτιέται συνεχώς τι είναι αληθινό και τι όχι. Σίγουρα θα προκαλέσει πολλούς προβληματισμούς στους υπέρμαχους του κλασικού ντοκιμαντέρ. Ωστόσο, ο Μπαρτ Λέιτον, ο οποίος κέρδισε και BAFTA καλύτερου πρωτοεμφανιζόμενου σεναριογράφου, σκηνοθέτη και παραγωγού, μάλλον δεν ενδιαφέρεται για καθωσπρεπισμούς. Το 1994 ένα αγόρι εξαφανίζεται στο Σαν Αντόνιο του Τέξας. Σχεδόν 3,5 χρόνια μετά ένας νεαρός υποστηρίζει ότι είναι ο Νίκολας που χάθηκε. Το πρόβλημα; Μιλάει αγγλικά με ξένη προφορά και δεν μοιάζει καθόλου, μα καθόλου στον Νίκολας. Γιατί, όμως, η οικογένεια του Νίκολας τον αποδέχεται χωρίς αντιρρήσεις;  Σκηνοθετημένο με τους κανόνες μιας ταινίας θρίλερ, αυτό δεν είναι το τυπικό ντοκιμαντέρ που θα έβλεπε κανείς στο Discovery Channel.

* Το ντοκιμαντέρ προβάλλεται ξανά το Σάββατο 23 Μαρτίου στην αίθουσα Σταύρος Τορνές.

Ο αόρατος πόλεμος

Τρίτο είδος ντοκιμαντέρ. Ο αόρατος πόλεμος λειτουργεί με την λογική των συνεντεύξεων, όπου οι συνεντευξιαζόμενοι απαντούν σε ερωτήσεις των δημιουργών απευθείας στην κάμερα. Στόχος του ντοκιμαντέρ είναι να αναδείξει μια σκοτεινή σελίδα της αμερικανικής σύγχρονης ιστορίας. Την ώρα που όλο και περισσότερες γυναίκες υπηρετούν στις Ένοπλες Δυνάμεις, την ώρα που η αμερικανική κυβέρνηση της καλεί να καταταγούν και να υπηρετήσουν την πατρίδα τους, χιλιάδες γυναίκες πέφτουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και βιασμού από συναδέλφους τους, αξιωματικούς. Το αποτέλεσμα είναι τραύματα ψυχολογικά χειρότερα και από αυτά που βιώνουν όσοι έχουν βρεθεί στην πρώτη γραμμή του πυρός, σωματικές πληγές που δεν αποζημιώνονται ποτέ και μια πολιτική σιωπής που όχι μόνο δεν δικαιώνει τα θύματα, αλλά καταλήγει και να τα κατηγορεί. Ο σκηνοθέτης Κέρμπι Ντικ επικεντρώνεται στις γυναίκες, αλλά δεν εξαντλεί το θέμα σε αυτές. Αντιθέτως, αναφέρεται και στους άνδρες θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στον στρατό. Σε μία εποχή που όλο και περισσότεροι βετεράνοι νιώθουν ξεχασμένοι και εγκαταλελειμμένοι από την χώρα που υπηρέτησαν, το ντοκιμαντέρ έχει ιδιαίτερη αξία, καθώς δείχνει την πλήρη αποτυχία της Ουάσινγκτον να προστατεύσει τους ίδιους τους στρατιώτες της.

*Το ντοκιμαντέρ προβάλλεται ξανά την Κυριακή 24 Μαρτίου στις 20.00 στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης.