Κινηματογραφικός απολογισμός 2017: O Αντώνης επιλέγει τις ταινίες της χρονιάς

Αχ, 2017… άλλη μια γεμάτη κινηματογραφική χρονιά! Μπόλικες ταινίες, τόσες που ούτε ο πιο ορκισμένος σινεφίλ δεν προλαβαίνει να δει πάνω από τις μισές. Φεστιβάλ μικρά και μεγάλα, κινηματογραφικά δρώμενα, συναντήσεις και συζητήσεις…

Δυστυχώς το εισαγόμενο χολιγουντιανό σινεμά γίνεται όλο και περισσότερο fast food. Έτσι, ακόμα και σε μεγάλες παραγωγές βλέπει κανείς μια προχειρότητα, μια τσαπατσουλιά, μια ξεπέτα, μια άρπα-κόλλα, χωρίς μεράκι και εμμονή στη λεπτομέρεια. Από εδώ πηγάζει η αιτία που το 2017 (όπως θα αναφέρω διεξοδικά παρακάτω) είναι η χρονιά έντονου controversy όχι μόνο μεταξύ θεατών αλλά και κριτικών. Τα franchise καλά κρατούν και επιστρέφουν τους ίδιους τίτλους ανά κύματα. Δεν είναι λοιπόν λίγοι αυτοί για τους οποίους το 2017 δεν ήταν παρά μια επανάληψη του 2014:   

Η απάντηση και η απαιτούμενη ανανέωση έρχεται από δυο εντελώς διαφορετικούς πόλους. Από τη μια έχουμε το μη χολιγουντιανό σινεμά που συνεχώς και βελτιώνεται και ανεβαίνει διεκδικώντας με αξιώσεις την προσοχή μας. Ιδίως για το ευρωπαϊκό σινεμά το 2017 ήταν μια ιδιαίτερα παραγωγική χρονιά και μας πρόσφερε αρκετές συγκινήσεις. Στον αντίποδα στέκονται «απειλητικά» τα μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα με πανάκριβες παραγωγές και μεγαλόπνοες βλέψεις. Και πως να μην έχουν όταν για παράδειγμα ένα επεισόδιο Game of Thrones έχει μεγαλύτερο προϋπολογισμό από μια μέση ταινία;

To μόνο καλό και -μεταξύ μας- αισιόδοξο, είναι ότι μεγάλος νικητής βγαίνει πάντοτε ο θεατής. Εξάλλου «για τα μάτια του» γίνονται όλα! Όσο και να προσπαθεί το marketing να προωθήσει τα δικά του, ο θεατής είναι αυτός που τελικά ανεβάζει και κατεβάζει, κρίνει ή κατακρίνει και απαιτεί. Αυτό που δε μπορούν να καταλάβουν οι ιθύνοντες είναι ότι ο θεατής μπορεί να ξεγελαστεί λίγες φορές, θα την πατήσει σε μια ταινία αλλά θα τιμωρήσει στην επόμενη αντίστοιχη, που μπορεί να είναι καλύτερη από την πρώτη. Για αυτό και είτε το θέλουν κάποιοι είτε όχι, η κριτική είναι απαραίτητη και μάλιστα η σωστή κριτική, που είναι ελεύθερη και ανεξάρτητη, που πατά σε αρχές αλλά και μένει ταυτόχρονα απλή και κατανοητή στο θεατή, που μιλά τη γλώσσα του και προσπαθεί όσο αυτό είναι εφικτό να του δώσει και το κάτι παραπάνω.

2017 TOP-10 picks:

01. Ο Εμποράκος (the Salesman): Από τον Ιανουάριο κλείδωσε στο μυαλό μου, τον υπερασπίστηκα με σθένος για το Όσκαρ ξενόγλωσσου και πανηγύρισα όταν το κέρδισε. Ο Φαραντί μετά το «Παρελθόν» που είχα λατρέψει δυσκολευόμουν να πιστέψω ότι θα επιστρέψει με μια εξίσου δυνατή ταινία. Και το κάνει αναλαμβάνοντας πάλι ο ίδιος τόσο το τιμόνι της σκηνοθεσίας όσο και του σεναρίου, πράγμα που συχνά αποβαίνει εις βάρος του δεύτερου. Όμως με τον Εμποράκο ο Φαραντί απέδειξε ότι είναι ένας εξαιρετικός σεναριογράφος, το σενάριο του βγαίνει πολύ πιο μπροστά από τη σκηνοθεσία του. Παίρνοντας ως εφαλτήριο ένα κλασικό έργο φτιάχνει κάτι δικό του και μάλιστα αποτελεί περισσότερο ένα διάλογο του έργου του 1949 με τη σύγχρονη ιρανική κοινωνία, παρά απλώς μια μεταφορά, όπως ίσως θεωρήσουν πολλοί.

02. Το Τετράγωνο (the Square): Μακράν η πιο «εγκεφαλική» ταινία της χρονιάς καταφέρνει μέσα στα επιμέρους συστατικά της να συμπεριλάβει μερικά κοινωνικά πειράματα, προβληματισμούς για την ανθρώπινη φύση και τον δυτικό πολιτισμό και ένα μικρό κώδωνα κινδύνου για το ποιοι πραγματικά είμαστε, ποιοι νομίζουμε ότι είμαστε και ποιοι θα θέλαμε να είμαστε. Ο Ρούμπεν Έστλουντ μετά την Ανωτέρα Βία συνεχίζει ακάθεκτος το κοινωνικό σινεμά με υπόγειο σαρκαστικό χιούμορ. Κάποιοι δυσκολεύτηκαν να αντιληφθούν την ολότητα του Τετραγώνου, αλλά κόλλησαν στον ιδιαίτερο τρόπο παρουσίασης του, θεωρώντας ότι αποτελείται από μικρά σκετσάκια που δε δένουν στο σύνολο τους. Υπάρχουν και αυτά, ίσως μικρές επιρροές από το σινεμά του Ρόι Άντερσον (ή του Χάνεκε κατά άλλους), όμως όλα δένουν σε μια βασική πλοκή, με ξεκάθαρο μήνυμα. Κι όπως σχολιάζει για την τέχνη, η διαφορά του δήθεν από το πνευματώδες, έγκειται ακριβώς εκεί, στη σημασία που εμείς θα τους προσδώσουμε. 

03. Δουνκέρκη (Dunkirk): Είναι η ταινία που με κέρδισε στα περισσότερα επίπεδα φέτος, σκηνοθεσία, φωτογραφία, αλλά πρωτίστως ο ήχος της, συντέλεσαν στο να μου χαρίσουν μια αξέχαστη κινηματογραφική εμπειρία. Μέχρι τελευταία στιγμή ήμουν βέβαιος ότι θα φιγουράρει στην πρώτη θέση της ετήσιας μου κατάταξης, την οποία έχασε σε μικρές λεπτομέρειες, αμιδρές σεναριακές εκπτώσεις, πατριωτισμούς και υπερηρωποίηση του πιλότου Τομ Χάρντι που από την αρχή ξεμένει από καύσιμα και στο τέλος παραλίγο να φτάσει πετώντας… στην Αφρική! Παρόλα αυτά είναι μια σπουδαία ταινία πολεμική αλλά -αν και γνωρίζω ότι δε θα συμφωνήσουν πολλοί- και βαθιά αντιπολεμική, μάλιστα με ξεκάθαρο μήνυμα. Αδιαμφισβήτητα μια ταινία που θα συζητάμε και μετά από χρόνια.

04. Αόρατος Επισκέπτης (Contratiempo): Σε μια χρονιά που είδαμε υπέροχες ισπανόφωνες ταινίες, το υπέροχο «Neruda», την καταπληκτική «Paulina» (la Patota), το «Κανείς δε μπορεί να μας σώσει» (Que Dios Nos Perdone), φυσικά το «Επιφανής Πολίτης» (El Ciudadano Ilusrte) και «η Οργή ενός Υπομονετικού Ανθρώπου» (the Fury of a patient man), τούτο μέσα μου κατάφερε να ξεχωρίσει. Μιας και το μεσογειακό μας ταπεραμέντο μας κάνει να νιώθουμε αρκετά κοντά στους χαρακτήρες τους, αποτελούν ένα μικρό χαστουκάκι για το τι ταινίες θα μπορούσαν κι οι δικοί μας δημιουργοί μια μέρα να μας χαρίσουν. Όλες οι καλές ταινίες τους ξεκινούν πάντοτε πατώντας γερά σε ένα καλό σενάριο πλοκής και εμπλουτίζουν με μεστές ερμηνείες χαρακτήρων (όχι απαραίτητα ηθοποιών), ωραία φωτογραφία και ομαλή ροή αφήγησης. Και το Contratiempo συνεχίζοντας την παράδοση είναι εξαιρετικό δείγμα, πηγαίνοντας τα περίφημα σε όλα. Αν σας ξέφυγε αναζητήστε το.

05. Με Λένε Τζιγκ» (Lo Chiamavano Jeeg Robot): Μια ταινία ευχάριστη έκπληξη από την Ιταλία, μπλέκοντας υπέροχα το φεστιβαλικό με το pop corn σινεμά. Το ότι προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης αποτέλεσε για μένα ένα από τα δείγματα εκσυγχρονισμού του φεστιβάλ. Το Τζιγκ το Ρομπότ, όμως, παράλληλα εκφράζει -πολύ περισσότερο- τον εκσυγχρονισμό του νέου ιταλικού σινεμά, που τα τελευταία χρόνια έχει όλα τα εφόδια και είχε δείξει τα δόντια του, με σημαιοφόρο φυσικά τον Σορεντίνο, κυρίως σε πολιτικές, κοινωνικές ταινίες ή κωμωδίες. Τώρα ήρθε η ώρα να δείξει ότι μπορεί να είναι ανταγωνιστικό και στο είδος της sci-fi περιπέτειας με υπερήρωες, κλονίζοντας το χολιγουντιανό μονοπώλιο.

06. Εγώ, ο Κολοκυθάκης: Εντάξει μπορεί το «Coco» να είναι γλυκό, κεφάτο, συγκινητικό και άλλο ένα δείγμα της pixar που ανεβάζει τον πήχη και ίσως κλειδώνει άλλο ένα αγαλματάκι, όμως για εμένα το animation της χρονιάς είναι ένα και μάλιστα με διαφορά. Ο Κολοκυθάκης πιθανότατα δε σου γεμίζει αρχικά το μάτι, ούτε σε παρακινεί να τον δεις, μοιάζει κάπως κακοφτιαγμένος με το στρογγυλό κεφαλάκι του και τα μπλε του μαλλιά… Αν επιλέξετε να τον ανακαλύψετε όμως σύντομα θα αντιληφθείτε ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, απλώς είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που έχετε συνηθίσει. Από τα πρώτα κι όλας λεπτά θα σας παρασύρει και θα σας κρατήσει σε όλη τη διάρκεια του αγγίζοντας την ψυχή σας. Μια δοκιμή θα σας πείσει.

07. Η Πιο Ευτυχισμένη μέρα στη ζωή του Όλλι Μάκι: Μια ταινία που είναι εδώ για να μας θυμίζει την απλότητα της ύπαρξης μας, όλα αυτά τα μικρά πράγματα που τελικά έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από τα βαρυσήμαντα και κάπου εκεί κρύβεται η πραγματική ουσία της ανθρώπινης ζωής και όλη της η γλύκα. Για όλα αυτά τα Oh Sweet Nothing που τραγουδούσε και ο Lou Reed με τους Velvet Underground, o Όλλι Μάκι κατάφερε να μιλήσει στην ψυχή μου. Κι εκεί ακριβώς ο Όλλι Μάκι μπορεί να χάνει έναν αγώνα πυγμαχίας και παρόλα αυτά να πανηγυρίζει ως νικητής. Μια ωραία ταινία από την Φιλανδία με ωραία κεντρική ερμηνεία του Τζάρκο Λάχτι, ως σύγχρονος Στιβ Μακ Κουίν κρατά μια σεμνή αλλά ταυτόχρονα σπιρτόζικη παρουσία. 

08. Δυο Καρδιές (Heal the living / Reparer les vivant): Εκπρόσωπος του γαλλόφωνου σινεμά το Δυο Καρδιές, ξεχώρισε από τα άλλα, «Το Άγνωστο Κορίτσι» (Unknown Girl) των Νταρντέν ή το «Ακριβώς το Τέλος του Κόσμου» του Ντολάν και τις γαλλικές κομεντί που έχουν γίνει θεσμός πλέον του καλοκαιριού και κύρια πρόταση  θερινού σινεμά στη χώρα μας. Η μεγάλη επιτυχία της σκηνοθέτιδος, Κατέλ Κουϊγεβερέ, είναι ότι μας αφηγείται μια ταινία που μπορούμε εύκολα από την αρχή να αντιληφθούμε όλη τη ροή της, ακριβώς πως θα εξελιχθεί το σενάριο και το σχετικά απλοϊκό μήνυμα της, όμως καταφέρνει να μας το παρουσιάσει με τέτοιο τρόπο που να μας παρασύρει στο σύμπαν της, να βυθιστούμε στον κόσμο της που είναι ταυτόχρονα τόσο ρεαλιστικός όσο και ονειρικός, να μας μεταδώσει τα συναισθήματα των χαρακτήρων της και στο τέλος να φύγουμε και να ακούμε ακόμα στα αυτιά μας τον ήχο των κυμάτων, όπως ακριβώς άκουγε το νεαρό αγόρι της ιστορίας. Αυτόν τον ήχο, μαζί με το ωραίο soundtrack του Αλεξάντρ Ντεσπλά.

09. Πόρτο (Porto): Η πιο απολαυστική indie στιγμή της χρονιάς έρχεται να δείξει πως για να πλάσει κανείς σινεμά χρειάζονται ελάχιστα πράγματα, στην προκειμένη μοναχά δυο καλοί ηθοποιοί. Μια ατμοσφαιρική ερωτική ταινία που σφύζει ερωτισμού και ηλεκτρισμού παρά τους αργούς ρυθμούς της και τα παιχνίδια που κάνει με τα διαφορετικά φορμά. Στο επίκεντρο οι δυο ερμηνευτές, ο αδικοχαμένος Άντον Γέλτσιν και η Λούσι Λούκας. Είναι οι δυο τους η κύρια πηγή της μαγείας, ενώ μας χαρίζουν και μια από τις καλύτερες ερωτικές σκηνές της χρονιάς (αν όχι την καλύτερη). Δεν ξέρω αν ο θάνατος του Γέλτσιν επηρέασε την επιλογή μου, όμως είναι μια ταινία που ένιωσα ότι πρέπει να βάλω στη λίστα μου.

10. Valerian & the City of the thousand planets: Το 2017 είδαμε μπόλικες χορταστικές περιπέτειες, με δράση και μπόλικα εφέ και πολλές από αυτές άφησαν μια ωραία επίγευση, όπως ο «Βασιλιάς Αρθούρος» του Γκάι Ρίτσι (King Arthur: Legend of the Sword), τους τελευταίους «Πειρατές» (Pirates of the Caribean: Salazar’s Revenge ή Dead Men tell no tales), τον -back to the future- «Σπάιντερμαν Επιστροφή στον τόπο του» (Spiderman: Homecoming), ακόμα και το τρολάρισμα των «Transformers: O τελευταίος ιππότης» (the Last Knight). Όμως αν θα ξεχώριζα μια ταινία από την κατηγορία, αδιαμφισβήτητα θα επέλεγα τον Βαλέριαν του Λυκ Μπεσόν, που δείχνει άλλη μια φορά ότι μπορεί να πλάσει υπέροχους κόσμους με φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους στοιχεία και να τους αναμίξει με μαεστρία και αρμονία σε μια ταινία υπερθέαμα. Φυσικά το Βαλέριαν έχει τα θέματα του, αλλά κατά τη γνώμη μου δε μειώνουν το τελικό αποτέλεσμα.

Αυτές λοιπόν είναι οι ταινίες που συμπληρώνουν τη δεκάδα μου. Δεν είναι φυσικά μόνο αυτές που θα μου μείνουν αξέχαστες. Αρκετές άλλες αξιόλογες ταινίες εκτός από όσες προανέφερα έμειναν τελικά εκτός δεκάδας μου, χωρίς αυτό να μειώνει την αξία τους. Μερικές από αυτές τα «Μια Φανταστική Γυναίκα» (Una mujer fantastica), «Moonlight», «Δολοφονικά Αμαξίδια» (Kills On Wheels), «Χωρίς Αγάπη» (Loveless), «Loving Vincent», «Μια Πόλη Δίπλα στη Θάλασσα» (Manchester By the Sea), καθώς και «Detroit» και «the Only Living Boy in N.Y.».

Αξίζει να σημειώσω ότι είδαμε και αρκετά αξιόλογες ελληνικές προσπάθειες μέσα στο 2017, όπως το «Τελευταίο Σημείωμα», την «Τζαμάικα», την «Πολυξένη». Ξεχωριστά αναφέρω το «Νήμα» όχι ως ταινία αλλά ως ερμηνεία της λατρεμένης ηθοποιού Σοφίας Κόκκαλη που συνεχίζει την ανοδική της πορεία και ανυπομονούμε να δούμε τι άλλο θα μας δείξει στο μέλλον.

Controversy και Απογοητεύσεις: Το 2017 ήταν και η χρονιά έντονου controversy (ταινίες που αγαπάς ή μισείς) όχι μόνο σε κοινό αλλά και μεταξύ των κριτικών, με πολυαναμενόμενες ταινίες για τις οποίες διαβάζαμε και αναπαράγαμε ειδήσεις για χρόνια, να καταφτάνουν επιτέλους στις κινηματογραφικές αίθουσες. Δεν ξέρω αν αυτή η προσμονή μου δημιούργησε υψηλότερες προσδοκίες, όμως στις περισσότερες περιπτώσεις τελικά απογοητεύτηκα. Μάλιστα πολλές από αυτές τις είδα και δεύτερη φορά για να επιβεβαιώσω και να αποκρυσταλλώσω την τελική μου άποψη.

Σε αυτές τις απογοητεύσεις προσωπικά περιλαμβάνω το «T2: Trainspotting», το «Mother!» του Ντάρεν Αρονόφσκι, το «Happy End» του Χάνεκε, το «Blade Runner 2049», το «the Death of a Sacred Deer» του Λάνθιμου, το «Kingsman: Golden Circle» και το «Alien: Covenant». Ναι, ανήκω σε αυτούς που δεν ενθουσιάστηκαν με όλες αυτές, τις ευχαριστώ όμως διότι αποτέλεσαν εφαλτήριο για ωραίες κινηματογραφικές συζητήσεις και κόντρες με φίλους.

Οι χειρότερες: Είχα μεγάλο φόβο ότι το 2017 τα «σκήπτρα» (ή τα αγκάθια) της χειρότερης ταινίας θα κατακτήσει κάποια ελληνική ταινία (με το «Θησαυρό» να κάνει φιλότιμες προσπάθειες)… Τελικά όμως, κάνοντας τον τελικό ετήσιο απολογισμό μου αντιλήφθηκα -έκπληκτος κι εγώ- ότι στο βάθρο ανεβαίνουν χέρι-χέρι η «Μούμια»-Τομ Κρουζ και «Ο Μαύρος Πύργος», ενώ η «Διπλή Εκδίκηση» ήταν τόσο κακή που κατάντησε διασκεδαστική! Πραγματικά κρίμα τα λεφτά που έδωσαν για την παραγωγή αλλά και τα λεφτά που έδωσαν οι δικοί μας διανομείς για να τις πάρουν.

Φεστιβαλικές / Ταινίες που δεν είδαμε: To κινηματογραφικό ταξίδι στα φεστιβάλ συνεχίστηκε και το 2017 και γεμίσαμε τις βαλίτσες μας με μπόλικες ταινίες, διαφορετικές γεύσεις και εμπειρίες, που κάποιες ίσως δούμε στις ελληνικές αίθουσες, άλλες ίσως και ποτέ ξανά. Δεν ήταν λίγες ταινίες που μας απασχόλησαν, τις περιμέναμε πως και πως και τελικά δεν έφτασαν ποτέ στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες. Ακόμα περιμένω το «Η Μεγάλη Νύχτα του Φρανσίσκο Σάνκτις», το είδα όχι στο φετινό, στο περσινό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, είχε προγραμματισμό να έρθει τον Αύγουστο του 2017, τελικά δεν ήρθε και θα ήταν σίγουρα στις πρώτες θέσεις της φετινής δεκάδας μου. Στην ίδια κατηγορία, «Το Παρελθόν της Ούνα» (Una) και «Φωτιά στις Κάνες Μας» (Freefire) ήρθαν απευθείας μόνο σε dvd.

Κάποιες από τις ταινίες που ξεχώρισα από τα φετινά φεστιβάλ: «Foxtrot» (που πιθανότατα θα είναι και η προτίμηση μου για τα φετινά Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας), «Το Φεγγάρι του Δία» (Jupiter’s Moon), «Εντός Ορίων» (Insyriated), «Άσε τα Πτώματα να Μαυρίζουν στον Ήλιο» (Let the Corpses Tan), «Δεσποινίς Παραντίς» (Mademoiselle Paradis / Licht), Ο Χεσούς πρέπει να Πεθάνει (Killing Jesus), «Μικρόκοσμος» (Downsizing), «Η Γειτονιά των Ανθρώπων» (A Ciambra), «Εξαφάνιση» (Disappearence), «Αρρυθμία» (Arrhythmia), «Κατευθύνσεις» (Posoki /Directions), «Δεν είμαι Μάγισσα» (I am not a witch), «The Cakemaker», «Ταξίδι Αναψυχής» (the Leisure Seeker), «Καθοδήγηση Ζωής Α.Ε.» (Life Guidance), «Τα Μυστήρια της Σικελίας» (Sicilian Ghost Story), «Τσάρλεστον» (Charleston), «Μπάι Μπάι Germany» (Es war einmal in Deutschland), «Φρανκ Σέρπικο» (Frank Serpico), «Ποπαϋ» (Pop Eye), «Άβα» (Ava).

Προηγούμενες χρονιές / top-10:
> H Δεκάδα μου για το 2016
> Η Δεκάδα μου για το 2015
> Η Δεκάδα μου για το 2014
> Η Δεκάδα μου για το 2013
> Η Δεκάδα μου για το 2012